Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазрлиги тошкент давлат аграр университети

11-rasm. Plug korpusi va g‘ildiragiga ta’sir etuvchi kuchlar sxemasi. 

a) - plug korpusiga tasir qiluvchi kuchlar sxemasi; 

b) - tayanch g‘ildiragiga ta’sir qiluvchi kuchlar sxemaasi; 

 

12-rasm. Bo‘ylama - tik tekislikda plug qarshilik kuchlarining teng 

ta’sir etuvchisini aniqlash. 

Korpus tirak taxtasining shudgor devoriga  nisbatan ishqalanish  kuchi,  korpusning 

tortishga karshilik kuchining yon tashkil etuvchisi va ishqalanish koeffitsientga bog‘liq. 

Ishqalanish  koeffitsientni  taxriban  f  =  0,5  qabul  qilib,  uni  quyidagi  formula  yordamida 

aniqlanadi. 

 

𝐹

𝑥

′

≈

𝑅

𝑥

6

 

𝐹

𝑥

′

≈

115237504

6

=

19211251

 

Plug  korpuslariga  uzunligi  bir  xil  bo‘lgan  trak  taxtalar  o‘rnatilgan  deb  hisoblab, 

barcha  trak  taxtalargning  ishqalanish  kuchini  ∑

𝐹

𝑥

,=n  F'

x

=4

∙

19211251 ==

7 6845004

  aniqlaymiz va uni o‘rtada joylashgan korpusning trak taxtasi balandligining 

o‘rtasiga ta’sir etadi deb faraz qilamiz. 

G‘ildirak  to‘g‘iniga  ta’sir  ko‘rsatadigan  tuproqning  reaksiya  kuchi  Q  ni,  uning 

---

o‘qidan o‘tadi va plugning harakatlanish yo‘nalishiga nisbatan qarama- qarshi tamonga  

v = 9...12

0

 ga og‘adi deb qabul qilamiz (11b-rasm). 

Plug  zich  tuproqqa  ishlatilganida  v  ning  kichik  qiymati,  yumshoq  tuproqda 

ishlatilganda  esa  katta  qiymatii  qabul  qilinadi.  Q  ning  miqdori  noma’lum  bo‘lib,  uning 

qiymati kuchlar ko‘pburchagini qurilganidan keyin aniqlanadi 

(12

 - rasm). 

Plugning  og‘irlik  kuchi  G

pl

  ni,  uning  og‘irlik  markaziga  ta’sir  qiladi  deb  faraz 

qilinadi.  Plugning  og‘irlik  markazi  o‘rtada  joylashgan  plug  lemexi  tumshug‘idan 

o‘tkazilgan  vertikal  chiziqda  va  rama  balandligi  (H

p

)ning  2/3  qismda,  ya’ni  lemexlar  

joylashgan tekislikdan   

2

3

 H

p

 balandlikda joylashadi deb qabul qilinadi.  

Keltirilgan  kuchlar  plugning  bo‘ylama-vertikal  tekislikda  chizilgan  proeksiyasi 

sxemasiga qo‘yiladi. 

Kuchlar  ko‘pburchagi  alohida  joyga  chiziladi.  Bunda  qutb  O

kk

  tanlanib,  qabul 

qilingan masshtabda plugning og‘irlik kuchi 

Ḡ

𝑝𝑙

 ning vektori, uning oxiridan 

esa bo‘ylama-vertikal tekislikda plug korpuslari ishchi sirtlariga ta’sir qiladigan tuproqning 

reaksich kuchi ∑

𝑅̅

𝑧𝑥

 ning vektor kattaligi qo‘yiladi. Ḡ

𝑝𝑙

 ning vektorining 

boshi  bilan  ∑

𝑅̅

𝑧𝑥

  ning  vektorning  og‘irini  birlashtirib,  ushbu  kuchlarning  teng  ta’sir 

etuvchisi  

𝑅̅

𝐺

 ning miqdori va yo‘nalishi topiladi. 

Plug  sxemasida  G

pl

  va   ∑

Ṝ

𝑧𝑥

  kuchlarning  yo‘nalishlarini davom ettirib, ularning 

kesishgan nuqtasi 10 belgilanadi. 10-nuqta  

𝑅̅

𝐺

  kuchining ta’sir etish nuqtasi bo‘lib, ushbu 

nuqtadan 

 Ṝ

𝐺

   kuchga  parallel  chizig‘i  o‘tkaziladi,  uning  ∑ 𝐹

𝑥

   kuchi  yo‘nalishi  bilan 

kesishgan  nuqtasi  11  topiladi.  Kuchlar  ko‘pburchagidagi 

𝑅̅

𝐺

kuchi  vektorining  oxiriga 

∑ 𝑅̅

𝐹

  kuchning vektori va miqdori parallel ko‘chiriladi, uni qutb bilan tutashtirib, (Ṝ

𝐺

va 

∑ 𝐹𝑅̅

𝑥

   ning teng ta’sir etuvchisi) 𝑅̅

𝐹  

kuchning yo‘nalishi va miqdori aniqlanadi. So‘ngra, 

sxemadagi 11-nuqtadan 

Ṝ

𝐹  

kuchiga parallel chiziq o‘tkazilib, uning Q kuchi ta’sir chizig‘i 

bilan kesishgan nuqtasi 12 topiladi. 12 nuqta - bu plugga ta’sir qiladigan barcha kuchlar: 

G

pl

, ∑

𝑅

𝑧𝑥

 , ∑ 𝐹

𝑥

 va Q kukchlarining teng ta’sir etuvchis 𝑃

𝑧𝑥

′

 ining qo‘yilish nuqtasidir. Bu 

kuch 12 nuqta va plugning oniy aylanish markazi  

𝜋

1 

 dan o‘tgan traktorning tortish kuchi  

𝑃

𝑧𝑥 

 bilan  muvozanatlashadi.  12  nuqta  va  plugning  oniy  aylanish  markazi   𝜋

1 

ni  to‘g‘ri 

chiziq  bilan  birlashtirib,  plugga  ta’sir  etadigan  kuchlarning  teng  ta’sir  etuvchisi 

𝑃

𝑧𝑥

′′

 va 

traktorning tortish kuchi p ning ta’sir etish chizig‘i topidadi. 

Bo‘ylama  -  tik  tekislikda  plug  qarshilik  kuchlarining  teng  ta’sir  etuvchisi 

𝑃

𝑧𝑥

′

 va 

traktorning  tortish  kuchi 

𝑃

𝑧𝑥

 miqdorini  aniqlash  uchun,  kuchlar  ko‘pburchagidagi 

𝑅̅

F

 

kuchining oxiridan Q kuchning ta’sir etish chizig‘iga parallel chiziq o‘tkaziladi. Qutb O

MC

 

dan sxemadagi 

𝜋

1 

 -12 chizig‘iga parallel chiziq o‘tkazib, Q kuchning ta’sir etish chizig‘i 

bilan  kesishgan  nuqtasi  aniqlanadi.  Chiziqlarning  kesishgan  bo‘laklari  qabul  qilingan 

masshtabda,  Q  -  g‘ildirakka  ta’sir  qiladigan  tuproqning  reaksiya  kuchi  va  plugning 

---

tortishga qarshiliga 

𝑃

𝑧𝑥

′

 yoki traktorning plugni tortish kuch 

𝑃

𝑧𝑥

ining qiymatini beradi. 

𝑃

𝑧𝑥

′

 

kuchining  plug  ony  aylanish  markazi 

𝜋

1 

dan  o‘tishi,  plugning  bo‘ylama  -  vertikal 

tekislikda ravon harakatlanishi sharti bajarilganligini ko‘rsatadi. 

Agar, traktorning osish mexanizmi bo‘g‘inlariga ta’sir qiladigan kuchlarni aniqlash 

kerak bo‘lsa p'

zx

 = p'

zx

 kuchlarni 1-2 va 4-3 bo‘g‘inlar yo‘nalishlari bo‘ylab ajratsh yo‘li 

bilan aniqlanadi.