Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги тошкент давлат аграр университети шералиев Абдусаид Шералиевич

Тутнинг бактериал саротон касаллиги ёки илдиз раки
Бу касаллик Bacterium tumefacins Er.Smith and Townsed томонидан келтириб чиқарилади. Бу касаллик барча мевали дарахтлар илдизида ҳам кузатилади. Касаллик белгилари дастлаб тананинг илдизга туташган жойида ҳосил бўлган ҳар хил шаклдаги шишлар тарзида намоён бўлади. Унинг катталиги 1см дан 10 см катталикдаги думалоқ шаклда бўлади. Бундай ўсимталар илдиз бўғизида, баъзан ёш пояда ва новдада ҳам ҳосил бўлади.
Шишларнинг юзаси дастлаб силлиқ, кейинчалик ғадир будир бўлади. Касаллик кейинчалик кучайиб, ўсимликнинг ўсишини тўхтатади, баъзан қуриб қолишига сабаб бўлади. Ракли шишлар ўсимлик илдизида бир йилдан уч йилгача сақланиб, юзасидан микроорганизмлар таъсирида парчаланиб боради. Касаллик питомникларда кенг тарқалади.
Касалланган ўсимликлар ўсишдан орқада қолади, совуққа чидамлилиги пасайиб, зарарланган жойдан сапрофит замбуруғларнинг кириб келишига имкон беради. Касаллик қўзғатувчиси факултатив паразит ҳисобланиб, сунъий озиқа муҳитида ва тупроқда узоқ вақт сақланиши мумкин. Тупроқда яшайдиган турлари бошқа ўсимликлар илдизига кириши ва уларни ҳам зарарлайди. Касалликнинг тарқалишида ҳашаротлар, меҳнат қуроллари воситасида йил давомида ўсимликни зарарлаши мумкин. Ўсимликнинг бирламчи зарарланган жойидан паразит иккиламчи тўқималарга ўтиб, иккиламчи шишлар (ўсмалар) ҳосил қилади. Инфекциянинг тарқалишида новдаларни қирқган ток қайчиси ҳам сабаб бўлади.
Касалликнинг намоён бўлиши учун зарур бўлган инкубацион давр бир икки ойни ташкил қилади. Инфекция нам ортиқча бўлган, ишқорли тупроқларда тез тарқалади. Касаллик асосан кўчатлик материаллар ёрдамида тарқалади. Н.Г.Запрометов фикрича, шишларнинг анотомо- морфологик тузилиши билан ҳайвон ва одамлар шишининг тузилиши бир хиллигини таъкидлайди.
Касалликка қарши курашиш учун янгидан ташкил қилинаётган питомниклар касаллик кузатилмаган майдонларда ташкил қилиниши керак. Касаллик белгилари кузатилган кўчатлардан шишлар олиб ташланиши ва дезинфекция қилингандан кейин кўчатларни хўжаликларга бериш мумкин. Бундай кўчатларнинг илдизи мис купороси, лой ва қумдан иборат аралашмада илдиз бўғзигача булаб, кейин қуритиб жўнатилиши керак. Шишлар олиб ташланган илдизлар 1 % ли мис купороси (5 минут), 0,1 % ли сулимага 3 минут давомида сақлаш керак. Питомникларнинг зарарланган тупроқларини 5 ёки 150 г/м² миқдорда хлорли охак билан ишлов бериш керак.