Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги тошкент давлат аграр университети шералиев Абдусаид Шералиевич

Шоли баргини бактериал куйиши касаллиги
Бу касаллик Япония, Хитой, Хиндистон давлатларида тарқалган бўлиб, Республикамиз учун карантин объект ҳисобланади. Касаллик белгилари пастки яруслардаги баргларнинг барг томирида ёғсимон томчиларни ҳосил қилиб, кейинчалик сарғайиб тўқ ялтироқ доғларга айланади. Кейинчалик доғлар юқори яруслардаги баргларга, пояга ва бошоққа тарқалади. Шоли қипиғи ва унинг донида тарқоқ доғлар пайдо бўлади. Доғлар ҳажми катталашиб ўсимликни қуриб қолишга сабаб бўлади.
Касаллик қўзғатувчиси Xanthomonas compestris pv. oryzae Dye. ҳисобланиб, улар 25- 30 ⁰ С ҳароратда тез ривожланса, 53⁰С да нобуд бўлади. Касаллик туфайли 10 % ҳосил нобуд бўлади, уруғнинг унувчанлиги пасаяди, майсалар қуриб қолади.
Бу бактерия билан шолидан ташқари ёввойи шоли, тариқ, курмак, саломалайкум, ажриқ ва бир неча бошқа бошоқли ўтлар зарарланади.
Зарарланган ёш ўсимликлар баргларининг учки қисмларида ва четларида оч-яшилдан кулранг-яшилгача тусли, мойсимон, чизиқ ва тасмача шаклли доғлар ҳосил бўлади. Кейинроқ улар бир-бири билан қўшилиб кетади, сарғиш-оқ тус олади ва четлари тўлқинсимон бўлиб қолади. Барг юзаси доғлар билан тўла қопланиши мумкин, бундай барглар оқиш-кулранг тусга кириб, нобуд бўлади.
Касалликнинг системали шакли мавжуд бўлиб, бунда зарарланган бактерия ўсимликнинг ўтказувчи найчаларига киради, у ерда ҳаракатланади, ривожланади ва натижада ўсимлик сўлиб қолади ва қурийди. Юқори ҳарорат (30^оС) ва юқори намлик касаллик ривожланиши учун қулай шароит яратади. Бошоқча тангачаларида ноаниқ шаклли доғлар ҳосил бўлади. Доғлар устида экссудат томчилари ҳосил бўлади, улар қуриганида оч-қўнғир-сариқ тусли майда донга ўхшаб қолади.
Касаллик туфайли шоли уруғларининг унувчанлиги пасаяди, майсалари нобуд бўлади, экин сийрак бўлиб қолади, ҳосил пасаяди. Японияда бактериал куйиш туфайли шоли ҳосилининг 10 фоизи йўқотилиши хабар қилинган.
Қўзғатувчи бактерия зарарланган уруғлик донда, резерватор ўсимликларнинг ризосферасида, ўсимлик қолдиқларида қишлайди ва тупроқда сақланмайди. Мавсум давомида зарарланган шоли ўсимликлари ва бошқа бошоқли ўтлардан соғлом шоли ўсимликларига шамол, ёмғир ва суғориш суви билан ўтади.