Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги тошкент давлат аграр университети

2. Бирламчи гипотезани ўртага қўйиш ва асослаш. Кўпчилик 
ҳолларда ишчи гепотезаси тадқиқот мақсади аниқ изоҳлангандан ва 
тўпланган ахборотлар танқидий таҳлил қилинганидан кейин ишлаб 
чиқилади. Тадқиқотчи эхтиёрида ишчи гипотезасининг бир қанча 
варианти бўлиб, улардан мақсадга мувофиқроқлигини танлаши 
лозим, шу билан бирга бошқа вариантларни ҳам эътибордан четда
қолдирмаслик лозим. Ишчи гипотезасини аниқлаб олиш учун 
тадқиқот қилинаётган объектини чуқурроқ ўрганиш мақсадида 
дастлабки қидирув экспериментларни ўтказиш тавсия этилади. 
3. Назарий тадқиқот. Тадбиқий тадқиқот шароитларида 
назарий тадқиқот, тадқиқот қилинаётган объектига тегишли 
фундаментал тадқиқотларда олинган қонуниятларни таҳлил ва 
синтез (умумлаштириш) қилишдан иборатдир. Улар математик 
аппаратлар, назарий механика ва бошқа фанларга тегишли янги, 
ҳали маълум бўлмаган қонуниятларга асосланган бўлиши керак. 
Назарий тадқиқотдан мақсад – кузатилаётган ходисаларни 
тўлиқроқ умумлаштириш, қабул қилинган ишчи гипотезаси 
оқибатига ҳос бўлган кўпроқ ўзаро алоқаларни ўрганишдан иборат. 
Бошқача қилиб айтганда, назарий тадқиқотлар ишчи гипотезасини 
аналитик тарзда янада кенгроқ ривожлантиришга ва тадқиқот 
қилинаётган муаммонинг назариясини ишлаб чиқишга олиб келиши 
керак. Бу назария тадқиқот қилинаётган муаммога тегишли фактлар 
ва ходисаларни олдиндан тушунтира олишга қодир бўлиши лозим. 
Бунда ечувчи омил бўлиб амалий мезон ўртага чиқади. 
4.Экспериментал тадқиқот. Эксперимент, ёки илмий 
қўйилган тажриба, илмий тадқиқотлардаги техник томондан анча 
мураккаб ва сермеҳнат босқич ҳисобланади. Эксперимент мақсади 
ҳар хил бўлиши мумкин. У илмий тадқиқотнинг характерига, уни 
ўтказиш кетма – кетлигига боғлиқ. “Меъёрида” ривожланаётган 
эксперимент назарий тадқиқотлардан кейин бажарилади. Бундай 
ҳолларда эксперимент назарий тадқиқот натижаларини тасдиқлаши, 
баъзида эса унинг акси ҳам бўлиши мумкин. Лекин кўпроқ 
тадқиқот таркиби бошқача бўлади: эксперимент назарий 
тадқиқотлардан олдин ўтказилади. Бу қидирув экспериментларга 
хос ҳолат бўлиб, тадқиқотчида етарли даражада назарий 
тадқиқотлар базаси йўқ бўлган пайтларда бу йўл кенг қўлланилади. 
Тадқиқот ишлари ушбу тартибда бажарилганда назария 
эксперимент натижаларини тушунтиришга ва умумлаштиришга 

---

30
имкон беради.