Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги тошкент давлат аграр университети

“Кузатиш - назария – эксперимент” ва яна ишни бошидан 

---

24
Илмий ишнинг таркибий 
қисмлари 
Мақсадга му-
вофиқли ил-
мий фаолият 
Илмий меҳнат 
объекти 
Илмий меҳнат 
воситаси 
бошлаш шу сингари илм узлуксиз спирал чўққиси томон юқорига - 
ҳақиқатни билиш томон йўналган инсонларнинг доимий ҳаракат 
маҳсулидир. Олимлар ўз олдига қўйган вазифаларни мана шу 
тарзда ечиб бораверади. 
Юқори малакали касбга эришиш қатор муаммоларни билиш, 
янги кўникмалар тўплаш, ўз касбининг сир асрорларини моҳирона 
эгаллаб бориш билан тавсифланади. 
Илмий тадқиқот, ёки илмий – тадқиқот иши, ҳар қандай 
меҳнат жараёни сингари ўз ичига қуйидаги учта асосий 
компонентларни (таркибий қисмларни): инсоннинг мақсадли 
фаолиятини, яъни айнан илмий меҳнатини, илмий меҳнат 
объектини ва илмий меҳнат воситасини (1-расм) қамраб олади. 
 
1- расм Илмий ишнинг таркибий қисмлари. 
Инсоннинг мақсадга мувофиқли илмий фаолияти аниқ 
билиш усулларига таянган бўлиб, объект тўғрисида янги ёки илгари 
аниқланмаган билимларга эришиш мақсадида тегишли илмий 
жиҳозлардан (ўлчаш, ҳисоблаш ва бошқалар), яъни меҳнат 
воситаларидан фойдаланишдан иборат.
Илмий меҳнат (иш) объекти (предмети) – бу биринчи 
навбатда бакалаврлар, магистрантлар ва аспирантлар учун техник 
тадқиқот объекти бўлиб, тадқиқотчи фаолияти уни билишга 

---

25
қаратилган. Тадқиқот объекти сифатида моддий борлиқдаги 
ҳоҳлаган предмет – объект (масалан автомабил, унинг агрегати, 
узели, детали ва бошқалар) бўлиши мумкин, ходиса (масалан, 
эластик ғилдиракнинг ён томонга олиш ходисаси, двигатель 
цилиндридаги ишчи қоришмасининг ёниш жараёни ва ҳоказо), 
ҳодисалар орасидаги алоқа (масалан, автомабилдаги ён томонга 
олиш ва уни буриш оралиғидаги алоқа), хусусият (масалан, 
автомобиль ёки тракторнинг манёврлилиги, унинг динамикаси ва 
ҳоказолар).
Ўзининг мақсадига кўра табиат ёки ишлаб чиқариш билан 
боғлиқлигига, чуқурлиги ва илмий ҳусусиятига қараб, илмий 
тадқиқотлар қуйидаги асосий турларга бўлинади(2, 3-расмлар):