Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги тошкент давлат аграр университети

 
4-расм. Ҳар хил 

 қийматларида Гаусс 
тақсимотларининг график кўринишлари. 

---

77
 
Тақсимот қонунлари тўғрисидаги гепотезаларни текшириш. 
Қишлоқ хўжалик машиналари ва улардаги элементлар 
ишончлилигини тадқиқот қилишда кузатиш натижаларини дастлаб 
таҳлил қилингандан сўнг тадқиқот қийматлари қандай тақсимот 
турига мансублиги тўғрисида тахмин қилинади. Қабул қилинган 
ишчи гипотезаси бир қанча кузатишлар натижасида; х
ь
х^,..., х
п 
математик-статистик ишлов беришлар натижасида текширилади. 
Бунинг учун мумкин бўлган барча кўрсаткичлар бир-бири билан 
кесишмайдиган икки кўпликларга- Si ва Sj ларга бўлинади. Агар 
кузатиш жараёнида олинган натижалар учун кўрсаткич қиймати Sj 
кўплик чегарасида бўлса, тақсимот қонуни кўриниши тўғрисида 
дастлаб танланган гипотеза тасдиқланган ҳисобланади. Қийматлар 
(х
ь
..., x
n
)S
2
кўпликлар чегарасига етганда эса гипотезасидан воз 
кечилади. S
1
 ва S
2
чегаралари критик қийматлар ҳисобланади. 
Критик соҳа чегарасини танлаш ишончлилик эҳтимоллиги 
даражасини қабул қилишга боғлиқ тасодифий қиймат 
тақсимот қонуни тўғрисида ахборатнинг тўғрилиги ҳақидаги 
гипотезани текширишда фойдаланилади. Олдиндан чамалашга 
тегишли усулларни қуйидаги уч гуруҳларга бўлиш мумкин (эксперт 
баҳолаш усуллари): 
-физик, физик-математик ва и н ф о р м а ц и о н 
моделларни ўз ичига олувчи моделлаштириш усуллари; 
-дастлаб тадкиқот натижаларида олинган ахборотлар билан 
интерполяция ёки экстраполяция қилинган;
-олдиндан баҳолашнинг статистик усуллари (экстраполяция 
усули). 
Дехқончиликда булардан учинчи усул кенг қўлланилиб 
келинмоқда, шу боисдан унга кўпроқ тўхталамиз. 
Ишончлиликни олдиндан чамалашдаги экстраполяция методи 
асосида олинган баҳоланувчи параметрларнинг вақт бўйича ўзгариш 
жараенини ўрганиш ётади. Олдиндан чамалаш жараёни қуйидаги 
босқичлардан иборатдир: 
1. 
Дастлабки натижаларни синтез ва таҳлил қилиш, 
аниқловчи параметрни вақт бўйича ўзгаришини кўрсатувчи 
графикларни қуриш. 

---

78
2. 
Чамаланувчи (олдиндан баҳоланувчи) параметр ўзгари-
шини ифода этувчи эмпирик формулаларни танлаш ва улар 
асосида тегишли графикларни қуриш. 
Қишлоқ 
хўжалигига 
тегишли 
учинчи 
усулда 
экстраполяцион графикларни қуриш кенг қўлланилади. 
Чизиқли функциянинг умумий кўриниши қуйидаги формула 
билан ифодаланиши мумкин: 
Y= a 
о
± b Х
, 
бу ерда a
ва b - ўзгармас коэффициентлар.