Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги навоий давлат педагогика институти

ИЖТИМОИЙ ПСИХОЛОГИЯНИНГ ЮЗАГА КЕЛИШИ ВА
РИВОЖЛАНИШИ.
Режа: 
1.
Ижтимоий психологиянинг мустайл фан сифатида ривожланишининг ижтимоий ва 
илмий асослари . 
2.
Ижтимоий психологиянинг вужудга келиш манбалари . 
3.
Россияда ижтимоий психологиянинг шаклланиши. 
4.
Ўзбекистонда ижтимоий психология соҳасида олиб борилган тадқиқотлар. 
Ижтимоий психологиянинг фан сифатида шаклланиши.
Ижтимоий психологиянинг фан сифатида ривожланиш тарихига назар ташлар эканмиз, 
унинг жамият тарихий ривожланиши билан боғлиқ ҳолда ривожланганлигининг, илмий 
жиҳатдан эса фалсафий қарашлар таъсирида бўлиб соф ижтимоий –психологик 
назарияларнинг жуда оз сонли бўлганлигини гувохи бўламиз. 
sanoat va ishlab 
chiqarish 
boshqaruv 
psixologiyasi 
nikoh va oila 
Qonunbuzarlikni 
oldini olish 
Siyosat va 
iqtisodiyotni 
takomillashtirish 
ommaviy axborot 
vositalari borasida 
amaliy vazifalari 

---

Инсоният тарихини ўрганар эканмиз мутафаккирлар, олимлар, алломалар ижтимоий-
психологик ҳодисалар билан жуда қизиққанликларини кузатамиз. Лекин улар бу 
ҳодисаларни ўз даври руҳида, ўз назарий ва ижтимоий қарашлари, ҳаттоки, турли оқимлар 
доирасида тушунтиришга уринганлар. Шнинг учун ҳам ижтимоий психологиянинг фан 
сифатидаги тараққиётини ўрганиш учун ижтимоий психологик муаммолар ёритилган асар 
ёки кашфиётчининг яшаган даври, унинг сиёсий қарашлари, жамиятнинг тараққиёт 
хусусиятларини ўрганиш лозим. Айниқса фан тарққиётига фалсафа фани ўзининг сезиларли 
ҳиссасини қўшган. 
2.1-схема. 
2.2- схема. 
Улардан кейинги - янги давр файласуфлари – Гоббс, Гелвеций, Локк, Руссо, Гегел, 
Макиавелли, шарқ файласуфларидан Абу Райҳон Беруний, Ал-Фаробийлар ҳам барча 
асарларида шахс ва жамият қарама-қаршиликларини илмий асосда изоҳлашга уринганлар, 
лекин ҳеч қайсиси бу муаммони ижтимоий - психологик муаммо даражасига кўтара 
олмадилар. 
ХИХ асрнинг ўрталарига келиб, капиталистик муносабатларнинг кескинлашуви, турли 
давлатлар билан иқтисодий алоқаларнинг тобора ўсиб бориши, турли халқларнинг бир 
мамлакатдан иккинчисига кўчиши – миграция муносабати билан бир қатор ижтимоий 
фанлар ривожланиши учун қулай шарт-шароитлар пайдо бўлди. 
Ижтимоий психологиянинг илмий манбаларидан бари бўлган социология фанининг 
хизматини кўрсатмай бўлмайди. Социологиянинг асосчилари ҳисобланган Огюст Конт, 
Герберт Спенсер ва бошқалар:
Shning uchun ham 
amerikalik olim S. 
Olport ijtimoiy 
psixologik g’oyalarning 
yaratilishi va 
rivojlanishi falsafa 
bilan, uning ko’zga 
ko’ringan arboblardan 
hisoblangan Platon 
nomi bilan bog’liq deb 
yozgan edi.
Platon 
o’zining 
“Davlat”va 
Qonunlar” 
deb 
nomlangan 
dialoglarida shaxsning 
jamiyat 
bilan 
aoqasi 
masalasiga 
to’xtalib, 
jamiyat 
individga 
nisbatan o’zgarmas bir 
birlikki, uning taraqqiyoti 
jamiyat 
rivojlanishi 
qonunlariga 
bo’ysinadi, 
degan 
fikrni 
himoya 
qilgan.
Unga qarama-qarshi 
fikrni Aristotel bayon 
etib, individni barcha 
ijtimoiy 
o’zgarishlarning 
sababchisi, chunki 
unda bunga imkon 
beruvchi psixologik 
tizimlar bor, deb 
yozadi.
Bu haqida mutafakkirlarning qarashlari 
Shaxs va jamiyat o’rtasidagi munosabat masalasi
Aristotelda bu narsa 
shaxs foydasiga
Platonda jamiyat 
foydasiga hal bo’lgan

---

Срндай қилиб социологияда психологик йўналиш пайдо бўлди. Г. Тарддан кейин Л. 
Уорд, Ф. Гиддингс ва бошқалар ижтимоийлик қонунларини жамоа руҳий ҳолати билан узвий 
равишда ўргана бошладилар. Уларнинг фикрича, ижтимоий факт – бу ижтимоий ақл, 
тафаккур бўлиб, у “Жамият психологияси” ёки социологиянинг баҳс мавзуидир.
Юқорида қайд этилган илмий фалсафий, ижтимоий манбалар шарт-шароитлар туфайли 
ижтимоий – психологик ғоялар шаклланиб борди. Бу қарашлар соф психологияга ўхшамаган, 
социология доирасидан чиқиб кетадиган алоҳида фаннинг – ижтимоий психологиянинг 
пайдо бўлиши учун замин ролини ўтади. 
ХХ аср шу билан характерли эдики, у турли фанлар олдига аниқ топшириқлар қўя 
бошлади. Шунинг учун психология фани олдида тадқиқотлар асосида психологик 
қонуниятларни асослаш вазафаси турар эди. Иккинчидан эса Америкада кўпгина 
психологлар ўз тадқиқот объэктларини лабораторияларда айрим психик жараёнларни 
ўрганишни кичик гуруҳларга кўчира бошладилар.