Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги мактабгача таълим муассасалари ходимларини қайта

Болаларни мактаб таълимига тайѐрлашда мактабгача таълим
муассасаси, мактаб ва маҳалланинг ҳамкорлиги механизмлари 
 
М.Ш.Расулева, п.ф.н., доцент 
МТМХҚТ ВА УМОРЎММ
 
Маълумки, ҳақиқий таълим расмий бошқарувга эмас, балки меҳр, 
эътибор, ҳамкорликка таянган таълимдир.
Таълим-тарбия жараѐнида мактаб ва маҳалла билан муассаса ўртасида 
узлуксиз муносабатлар бўлиши зарур. Булар оиладан муассасага, 
муассасадан мактаб ва маҳаллага яна шу тартибда давом этиб боради.
Лекин, шуни таъкидлаш лозимки, мактабгача таълим муассасаси 
қанчалик аҳамиятли бўлмасин, мактабгача ѐшдаги болалар учун тарбия 
масаласида оила биринчи ўринда туради. Бола уйда ўрганганини мактабгача 
таълим муассасасида давом эттиради, мактабгача таълим муассасасида 
оиладаги тарбия маълум даражада коррекция қилинади.
Мактабгача таълим муассасаси боланинг мактабдаги ҳаѐтидан, оила эса 
фарзанднинг 
мактабгача 
таълим 
муассасасидаги 
ютуқлари 
ва 
камчиликларидан 
хабардор 
бўлиб 
туриши, 
мактабгача 
таълим 
муассасасининг оиладаги муҳитни билиши эса боланинг тарбиясига 
самарали таъсир қилади.
Оила билан мактабгача таълим муассасаси,мактаб ва маҳалла бола 
тарбиясида 
ўзаро 
ҳамкорлар 
эканликларини 
ҳеч 
қачон 
эсдан 
чиқармасликлари зарур. Ўзаро мажбуриятларни аниқ билиш, улар учун 
жавобгарликни доимо ҳис қилиш ва эслаб туриш лозим.
Болага мактабгача ѐш давридаги бериладиган таълим-тарбия баркамол 
авлодни тарбиялаб вояга етказишнинг пойдевори эканлигини ҳисобга олган 
ҳолда унинг сифати ва самарадорлигини оширишнинг энг таъсирли шарти 
сифатида оила билан мактабгача таълим муассасаси, мактаб ҳамда 
маҳалланинг таълим-тарбиявий вазифаларни ҳал қилишдаги ўзаро самарали 
ҳамкорлиги жиддий педагогик масала ҳисобланиши лозим. 
Боланинг нутқини ривожлантириш шу ѐш даврига хос бўлган 
вазифалардан биридир. Болаларни уй жиҳозлари ва буюмлари билан 
таништириш улар нутқининг ривожланишида катта аҳамиятга эга. Бу 
уларнинг нутқини бойитади, тартиблилик, гўзаллик ҳақидаги тасаввурларини 
кенгайтиради. Шунингдек, турли рангли расмлар билан таништириш, 
эртаклар ўқиб бериш орқали уларнинг китобга бўлган қизиқишлари таркиб 
топтирилади. Айниқса, машғулотлар жараѐнида болаларда мустақиллик 
шакллантирилади. 6-7ѐшлар (тайѐрлов гуруҳлари)да машғулотлар орқали 
болаларда ташаббускорлик, мустақиллик, қизиқувчанлик, кузатувчанлик, 
жавобгарлик, фаоллик, таққослаш, умумлаштириш, хулосалар чиқариш каби 
кўникмалар таркиб топтирилади. 
Педагоглар боланинг дастлабки табиячиси сифатида оиланинг етакчи 
ролини тан олишлари муҳим аҳамият касб этади. Қисқа муддатли гуруҳга 

---

9 
келгунга қадар оила болага маданиятни, муҳим ва энг зарур кўникмаларни 
сингдиришга улгуради. Болани мактабга тайѐрлаш бола ва оила ўртасида 
шаклланган ана шу дастлабки муносабатларга таянган ҳолда ота-оналарга 
қисқа муддатли гуруҳлар фаолиятининг барча жабҳаларида иштирок этишга 
имкон беради.
Оилаларни жалб этиш мактабга тайѐрлаш бўйича қисқа муддатли 
гуруҳларда болаларнинг билим олиш фаолиятини бойитишда, бола 
қизиқишлари ва уйдаги таълим-тарбия натижаларидан фойдаланишда муҳим 
ўрин эгаллайди. Болаларнинг муваффақиятли ривожланиши ва билим 
олишида икки таълим муҳити – уй ва қисқа муддатли гуруҳларнинг бир-бири 
билан баҳамжиҳатлиги ғоят муҳимдир.
Ижтимоий-психологик муҳофаза, бола ютуқларининг муваффақияти 
унга ким ва қандай таъсир этаѐтганига боғлиқ. Бунга педагоглар ва ота-
оналар ҳамда маҳалла (қўни-қўшни) ҳамкор ва ҳамфикр бўлиб, тарбиявий 
муаммоларни баҳамжиҳатлик билан ҳал этиш орқалигина эришиш мумкин. 
Қисқа муддатли гуруҳга қатнаѐтган болаларнинг ота-оналари билан 
муваффақиятли ҳамкорлик қилиш учун мактабгача таълим муассасаси 
ходимларига қуйидаги фаолият йўналишларини тавсия этиш мумкин: 
Ота-оналарда болаларни мактаб таълимига тайѐрлашда МТМ ва маҳалла 
ходимлари билан ҳамкорлик қилишга интилишни шакллантириш. 
-Болаларнинг имкониятлари, талаб-эҳтиѐжлари ва қизиқишларини 
баҳолашда, унинг мактабгача таълим муассасасига киришига кўмаклашиш. 
-Ота-оналарнинг педагогик компетентлигини ошириш ота-оналарга 
уйда бола билан машғулот ўтказиш учун зарур бўлган методик усулларни 
ўргатиш;
ота-оналарга бола шахсини ривожлантириш учун хизмат қиладиган 
махсус тарбия усулларини ўргатиш. 
Оилаларни қисқа муддатли гуруҳлар ишига жалб этиш болаларга ҳам, 
ота-оналарга ҳам, мактабгача таълим муассасасига ҳам фойда келтиради. 
Мулоқот, 
ўзаро 
ҳурмат, 
турфахилликни, 
бола 
манфаатларининг 
муҳимлигини эътироф этиш самарали ҳамкорликка асос бўлиб хизмат 
қилади. Самарали ҳамкорлик шакллантирилиши учун педагоглар ва ота-
оналар ўзларида янги кўникма ва билимларни ривожлантиришлари лозим. 
Педагог учун оила шунчаки таъсир объекти сифатида хизмат 
қилмаслиги керак, қисқа мудатли гуруҳлар педагоглари бола учун оила унинг 
шахс сифатида шаклланишини белгилаб берадиган зарур муҳит эканини 
ўзлари ҳам тушунишлари, ота-оналарга ҳам тушунтириб беришлари зарур. 
Шунинг учун ота-оналарнинг педагогик жараѐн доирасига жалб этилиши, 
уларнинг фаол иштироки педагог шундай бўлишини хоҳлаши учун эмас, бу 
ўз боласининг ривожланиши учун муҳим бўлгани учун зарурдир. 
Оила аъзолариниг қисқа муддатли гуруҳлар фаолиятида иштирок этиши 
учун механизмлар яратилади: 

Ота-оналар учун қулай вақтда оилаларга ташрифни режалаштириш 
педагогга болалар ва ота-оналар билан улар учун одатий вазиятда танишиш 
имконини беради; 

---

10 

Ота-оналарга болаларининг қандай ишлаѐтгани ва ўйнаѐтганини кўриш 
учун истаган пайтда гуруҳга ташриф буюришига имкон бериш; 

Ота-оналарни гуруҳда болалар билан биргаликда шуғулланиш учун 
таклиф этиш, маълумот алмашиш тарзида педагог томонидан тақдим 
этиладиган болалар портфолиолари ҳақида ўз фикр-мулоҳазаларни 
билдириш; 

Ота-оналар педагогларга қандайдир оилавий воқеалар – туғилган 
кунлар, янги иш, қариндош ѐки қўшни шаҳарга ташриб буюриш ҳақида хабар 
берган ҳолларда ушбу воқеаларни гуруҳдаги болалар билан муҳокама қилиш; 

Болалар билан тўлақонли мулоқот тажрибаси билан ўртоқлашиш 
имкониятини яратадиган мавзулар бўйича кўргазмалар; 

Болага миллий ва минтақавий маданиятни ўргатишга мўлжалланган 
музейларга биргаликда ташриф буюриш; 

Ота-оналар билан биргаликда байрам тадбирлари, болалар ишлари 
кўргазмаларини ташкил этиш. 
Педагоглар ва ота-оналарнинг биргаликдаги фаолияти ва ўзаро 
мулоқоти механизмларнинг мавжудлиги ҳар бир оиланинг хусусий 
манфаатлари ва хоҳиш-истакларига мос келадиган ҳамкорлик шаклларни 
ишлаб чиқишга замин яратади. 
Тажриба оиланинг ва педагогик жамоанинг мўлжаллари ѐки мақсадлари 
ҳар доим ҳам мос келавермаслигини кўрсатади. Шунинг учун ҳам бола қабул 
қилиниши билан мактабга тайѐрлаш қисқа муддатли гуруҳлар дастурини ота-
оналар билан муҳокама этиш ва бу борадаги мулоқотни йил давомида олиб 
бориш мақсадга мувофиқдир. Ўқув йилининг бошидаѐқ ушбу масаланинг 
муҳокама этилиши келгусидаги мулоқотни йўлга қўйишга ѐрдам беради.
Қисқа муддатли гуруҳларда болалар диагностикасини ташкил этиш ва 
амалга ошириш – бу боланинг индвидуал хусусиятлари ва ривожланиш 
истиқболларини аниқлаш имкониятини берадиган механизм. Диагностика 
педагогга ўз фаолиятини тўғри амалга ошираѐтгани тушуниш имкониятини 
беради. У биринчидан, индвидуал таълим жараѐнини оптималлаштириш, 
иккинчидан, таълим натижаларини тўғри белгилаш, учинчидан, танлаб 
олинган мезонлар асосида болалар билимини баҳолашда камчиликларни 
олдини олишга хизмат қилади. 
Биринчи ва иккинчи ярим йилликдаги диагностика Ўзбекистон 
Республикаси 5-7 ѐшдаги Мактабгача таълимга қўйилган Давлат талабларини 
эътиборга олган ҳолда тузилган. У ўқув йилининг ўртасида ва охирида 
амалга оширилади.
Педагоглар машғулот олиб бараѐтган дастурнинг барча бўлимларини 
муваффақиятли 
бажарилишини 
баҳолайди. 
Мутахассислар 
(мусиқа 
ходимлари, жисмоний тарбия йўриқчиси, дефектолог ва бошқ) томонидан ўз 
иш йўналишлари бўйича диагностик тадқиқот олиб борилади.
Дастурий материалларни ўзлаштириш уч баллик тизим орқали 
аниқланади:Бола топшириқни мустақил бажара олади – 3 балл; (ю)Бола 
топшриқни катталарнинг бир оз ѐрдами билан бажара олади - 2 балл; (ў)Бола 

---

11 
катталарнинг қўшимча савол берганига қарамасдан топшириқни бажаришга 
қийналади -1 балл; (п) 
Диагностика натижалари хулоса чақаришда уларни болалар томонидан 
дастурий талабларни ўзлаштириш даражаси билан боғлаш мумкин (юқори, 
ўртача, паст). 
Шартли белгилар: Ю – юқори даража, Ў – ўртача даража, П – паст 
даража, Д - даража. 1 – йилнинг ўртасида, 2 – йилнинг охирида. 
Диагностик таҳлилни муваффақиятли ўтказиш учун аксарият ҳолларда 
болаларнинг якуний машғулотлари, жамоавий (кичик гуруҳлардаги) 
ишларидан иборат назорат текширув топшириқлари тақдим этилади. 
Диагностиканинг бундай шакли педагог вақтини тежайди. Дастурий 
материални муваффақият ўзлаштириш тарбияланувчиларни машғулот ва 
эркин фаолияти мобайнида кузатиш жараѐнида ҳам амалга оширилади.
Олинган маълумотлар ҳар бир бўлим бўйича жадвалга киритилади. 
Уларда гуруҳдаги ҳар бир боланинг ютуқлари ифода этилган.
Шундай қилиб, педагоглар таълим-тарбия жараѐнини, болалар билан 
индивидуал ишни йўлга қўйишда нималарга эътибор бериш лозимлигини 
кўриш имконига эга бўлади. 
Ҳар бир бўлим бўйича маълумотлар жадвалга киритиб борилади. Бу 
ушбу гуруҳ бўйича Давлат талаблари бажарилишининг миқдор ва сифат 
жиҳатидан таҳлилидир. 
Шундай қилиб, таълим-тарбия жараѐнини ташкил этишни баҳолаш 
тизими: ҳар бир бола ривожланишининг динамикасини кузатиб бориш; Ушбу 
таълим дастурини ўзлаштириш даражасини муваффақиятлилигини баҳолаш; 
ҳар бир бола билан ишлаш истиқболлари ва йўналишларини белгилаш 
уларни мактаб таълимига тайѐрлашда оила, МТМ ва маҳалла педагоглари
ҳамкорлиги имкониятини яратади.