Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги дарсликнинг янги нашри устоз Ўзбекистонда хизмат кўрсатган Фан ва теҳника арбоби профессор

II. СЕЗГИ ТУРЛАРИ
Сезгилар хилма-хил бўлади. Турли-туман сезгини қайси сезги органлари ёрдами билан ҳосил қилсак, уларни ўша органларга қараб одатда, қуйидаги турларга, яъни кўриш сез­гилари, эшитиш сезгилари, ҳид билиш сезгилари, таъм (маза) билиш сезгилари, тери сезгилари, мускул-ҳаракат сезгилари ва органик сезгиларга ажратилади.
Сезги органлари қаерда эканлигига ва қаердан қўзғалишига қараб, уларни уч группага ажратиш мумкин: экстерорецепторлар, проприорецепторлар ва интерорецепторлар.
Экстерорецепторлар организмнинг сиртида бўлади - кўриш, эшитиш, ҳид билиш, таъм (маза) билиш, тери сезгиси, мускул ҳаракат сезгиси ва органик сезги органлари шу жумладандир.
Бу аъзолар ташқи сезги аъзолари деб аталади. организмимиздан ташқаридаги нарса ва ҳодисаларнинг хоссалари ана шу аъзолар ёрдам билан акс эттирилади. шу аъзолар орқали келиб чиқадиган сезгилар (кўриш, эшитиш сезгилар ва ҳоказо) экстериорецептив сезгилар деб аталади.
Проприоресепторлар мускул, пай ва бойламларда бўлади. Организмимиз ва ундаги айрим аъзоларнинг турли ҳаракатларини ва вазиятини ана шу аъзолар ёрдами билан сезамиз. Бу аъзолар проприорецептив сезгилар деб аталади. Мускул ҳаракат сезгилари (кнестетик сезгилар) ва мувозанат сезгилари (статик сезгилар) шулар жумласидандир.
Интерорецепторлар гавдамиз ичидаги органлар – тери, меъда, ичак, жигар, ўпкада бўлади. Овқат ҳазм қилиш, нафас олиш, қон айланиш органлари ва шунга ўхшаш ички органлардаги жараёнлар (қўзғалишлар) вужудга келтирадиган сезгилар шу рецепторлар ёрдами билан белгиланади. Бу сезгилар интерорецептив сезгилар деб аталади. Орган сезгилар деган сезгилар шу жумладандир.



Кўриш сезгилари.
Ранг ва ёруғликни сезиш кўриш сезгиларига киради. Биз сезадиган ранглар хроматик ва ахроматик рангларга бўлинади.
Ёруғлик нурлари учбурчак шиша призма орқали ўтиб, синганда ҳосил бўладиган ранглар хроматик ранглар деб аталади. Хроматик ранглар камалак ранглари бўлиб, бунга қизил, зарғалдоқ, сариқ, яшил, ҳаво ранг, кўк ва бинафша ранглар киради. Бу рангларнинг турлари ниҳоятда хилма–хил бўлиб, жуда кўпдир.
Оқ ранг билан қора ранг, шунингдек, хилма-хил ҳамма кулранглар ахроматик ранглар деб аталади.