46
аралашмалар органиқ кислоталар, ишқорий оксидлар (Nа
2
; К
2
О) намлик ва бошқа
ифлосликлардан иборат бўлиши мумкин.
Қаттиқ диэлектрикларнинг ўтказувчанлик токида диэлектрикнинг ўз ионлари ҳам
иштирок этиши мумкин, бу ҳол юқори температураларда кузатилади. Шу сабабли маълум
температурадан бошлаб қаттиқ диэлектрикнинг солиштирма ҳажмий ўтказувчанлиги орта
бошлайди (25- расм). Масалан, электротехникавий чиннида со-лиштирма ҳажмий
ўтказувчанлик 100°С ва ундан
юқорида кескин ортиб кетади.
Қаттиқ диэлектрикларга
катта
кучланишлар
қўйилганда
уларда
эркин
электронлар ҳам пайдо бўлади.
Улар
эркин
ионлар
билан
биргаликда
ўтказувчанлик токида иштирок
этади, шу сабабли бу ток
кўпайиб кетади. Бунда қаттиқ
диэлектрикнинг ҳажмий электр
ўтказувчанлиги кўпаяди.
Қаттиқ диэлектрикларнинг сирт электр ўтказувчанлиги улар сиртининг намлик ва
ифлосланганлик даражасига боғлиқ. Қаттиқ диэлектрикнинг сирти қанчалик кўп намланган
ва ифлосланган бўлса, бундай диэлектрикнинг солиштирма сирт қаршилиги шунчалик кичик
бўлади. Қаттиқ диэлектриклар сиртини гидрофоб, сувда ҳўлланмайдиган қопламалар: лак ва
эмаллар билан ҳимоя қилиш зарурати туғилади.
Қаттиқ диэлектрикларнинг тешилиши — бу электр ёки иссиқлик процессидир.
Электр жиҳатдан тешилиши диэлектрикка катта кучланишлар қўйилганда вужудга
келадиган зарбий ионланиш ҳодисасидан бошланади. Қаттиқ диэлектрикдаги зарбий
ионланиш процесси газлардаги зарбий ионланиш процессига ўхшайди*, лекин бунда
ионланиш электр майдон кучланганлигининг анча катта қийматларида содир бўлади, Эркин
электронларнинг днэлектрикнинг молекула ва атомлари билан тез-тез тўқнашуви
патижасида янги электронлар ажралиб чиқади. Улар қаттиқ диэлектрикни бутун қалинлиги
бўйлаб тешиб ўтувчи электронлар оқнмини вужудга келтиради. Бунда диэлектрик ўзининг
электр изоляцион хоссаларини йўқотади.
Қаттиқ диэлектрикларнинг электр жиҳатдан тешилиши амалда кам учрайди. У
диэлектрикда энергия исрофлари кам ва иссиқликнинг олиб кетилиши яхши таъминланган
ҳолларда вужудга келиши мумкин. Электр жиҳатдан тешилишида электр мустаҳкамлик
диэлектрикнинг калинлигига ва унинг температурасига унчалик боғлиқ бўлмайди.
Иссиқлик таъсиридан тешилиши — бу диэлектрикнинг иссиқлик таъсирида
емирилиши: суюқланиб кетиши, диэлектрикнинг куйиб иккита қарама-қарши электродни
бирлаштирувчи канал ҳосил қилиш ҳодисасидир . Диэлектрик ҳажмининг бир қисмида
электр ўтказувчалик юқори бўлиши мумкин, натижада ундан (каналдан) сезиларли даражада
ўтказувчанлик токи ўтади. Бу токнинг ўтиши туфайли иссиқлик ажралиб чиқади ва бу канал
қизийди, натижада унинг электр қаршилиги пасаяди ва, бинобарин, тешиб ўтувчи ток
кўпаяди. Бу ҳол, ўз навбатида каналда қўшимча иссиқлик ажралиб чиқишига ва диэлектрик
бу қисмининг ўта қизиб кетишига сабаб бўлади. Қучланиш янада кўпайганида каналдаги
ўтказувчанлик токи янада ортади, у ажратиб чиқараётган иссиқлик эса қаттиқ диэлектрикни
батамом куйдириб юбориши ёки суюқлантириши мумкин.
Иссиқлик таъсиридан тешилишида электр мустаҳкамлик маълум даражада
температурага боғлиқ бўлади ва диэлектрикнинг қалинлиги ортиши билан камаяди.
Температура кўтарилиши ёки қаттиқ диэлектрикнинг қалинлиги ортиши билан ундан
иссиқликнинг олиб кетилиши қийинлашади. Бунинг натижасида диэлектрикда тешилиш
жойи ўта қизиб кетади ва электр майдон кучланганлигининг кичикроқ қийматларида ҳам
диэлектрик иссиқлак таъсирида емирилади.
Do'stlaringiz bilan baham: