Ўзбекистон республикаси фанлар академияси

Коризлардан фойдаланиш: 
Маълумки, деҳқончилик ва суғориш иншоотлари тарихи 
анчайин қизиқарли мавзу ҳисобланади. Бизга тарихан маълумки қадимдан сувдан фойдаланиш 
ва сувни вужудга келтириш чора-тадбирларини кўриш мумкин. Мана шундай сувни олиб 
чиқиш иншоотларидан бири бўлган қадимги коризларни мисол келтириш мумкин. Кориз-ер 
ости сувларини йиғиш ва уларни ер юзасига чиқариш учун қуриладиган ер ости иншооти 
бўлиб, аҳолини сув билан таъминлаш ва суғориш мақсадларида қўлланилади. Коризлар тоғ ва 
тоғ олди яъни дарё сувларидан узоқда жойлашган чўлга чегарадош ҳудудларда асосий сув 
манбаларидан яна бири ер ости сувлари ҳисобланади. Юқорида айтганимдек, Чинор қишлоғи 
мана шундай ҳудудлардан бири ҳисобланади. Шу сабабли бу ерда ҳам коризлар барпо этадиган 
бўлсак аҳоли инфра тузилмаси яхшиланар эди. Коризлар ХХ-асрнинг 20-йилларига қадар Ўрта 
Осиёда кориз сувларидан экинларни суғоришда фойдаланилган. Коризлар ковлаш ер ости 
сувлари сатҳида рўй берадиган ўзгаришлар ва жой рельефидаги нишабликни аниқ белгилашни 
талаб этган. Кориз трассаси белгилаб чиқилгач шу трасса бўйлаб ҳар 5-40 метрда қудуқлар 
ковланган. Қудуқларни чуқурлиги 14-15 метрдан баъзан 60-70 метргача борган. Қудуқлар 
сувли қатламга тушадиган лаҳим (туннел) орқали бир-бирига бирлаштирилган лахимнинг 
баландлиги 1.5 метр эни 1 метр бўлиб деворлари ёғоч ёки тошлар билан мустаҳкамланган, 
узунлиги жоининг нишаблигига қараб бир неча километрга чўзилган. Шундан кўриниб 
турибдики бу ҳудудда ҳам мана шундай қадимий сув иншоотларидан яъни коризлардан 
фойдаланишим зарур деб биламан [2]. 
Бажариладиган ишнинг сув хўжалиги ва атроф-муҳитга келтирган фойдаси: 
Текширувлар натижасига кўра агарда юқорида айтиб ўтилган изланишларни амалга 
оширадиган бўлсак сув хўжалигида яна бир янгилик десам муболаға бўлмайди. Бундан 
ташқари ҳудудда сувга бўлган эҳтиёжни қониқтирган бўларди. Қолаверса деҳқончиликда янги-
янги технологияларни ҳаётга тадбиқ этилишини кўришимиз мумкин. Натижада узумларнинг 
бошқа турдаги навлари ҳам ривожлантирар эдик ва экспорт салоҳиятини анча юқори даражага 
кўтарган бўлардик. Биргина узум билан эмас бошқа қишлоқ хўжалик маҳсулотлари ҳам 
ривожланар эди. Мисол учун: Ҳар йилги аҳоли дароматларини фоиз ҳисобида кўрадиган 
бўлсак сув танқислиги ҳолатида кўрсак 40-55 % ни ташкил этади. Буни биз юқоридаги 
технологияни қўлласак бу даромат 65-75 % га ўсади. Атроф-муҳитга келтирган фойдаси дарахт 
ва ўсимликларнинг нобут бўлишини олдини олган бўлардик бу эса ўз навбатида сувнинг 
атмосферага буғланмаслгини таъминлайди. Қолаверса бу ҳудудда қишлоқ хўжалигидан 
ташқари маиший хизмат кўрсатиш соҳалари ҳам ривожланади, Умуман олганда ҳамма соҳалар 
ўсишига катта бир замин яратган бўлар эди [3]. 
 Хулоса. 
Мақоланинг мақсади, тоғли ҳудуддаги аҳолининг сувсизлик оқибатида 
чекаётган захматларини очиб бериш. Аҳоли истиқомат қиладиган жойларда тежамкор 
технологиялардан фойдаланиш орқали сувни тежашга ундаш. Қолаверса туман ва 
қишлоқларнинг фермер хўжаликларида инновацион технологиялар тақчиллиги сабаб 
ривожланиш кўрсаткичлари жуда паст. Юқоридаги ҳолатларни бартараф этилса, сув 
иншоотлари барпо этилиб, яшаш шароитлари яхшиланиб, фермер хўжаликларига ўз вақтида 
сув етказиб бериш уларнинг ўз имкониятлари бўлган ишонч ортиб, қишлоқ хўжалигида 
ўзгаришлар кузатилади.
Аdabiyotlar: 
1.
N.N.Nabiyev. Tarixda suvga bo’lgan munosabat va sudan unumli foydalanish madaniyati. –
Toshkent: 2016. 13-14 b.
2.
Oʻzbekiston milliy ensikopediyasining barcha jildari 
3.
O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi Davlat ilmiy nashriyoti.