Ўзбекистон республикаси банк-молия академияси

Ликвидлик риски. Бунда ликвидлик риски-кредит 
ташкилотининг ўз мажбуриятларини тўлиқ бажарилиши-
ни таъминлай олмаслиги оқибатида юзага келадиган за-
рар риски. Қоида тариқасида, ушбу рискни амалга оши-
ришда кредит ташкилоти ўз мажбуриятларини бажариш 
учун молиявий бозорда қўшимча ресурсларни жалб қи-
лиш ва/ёки мавжуд активларни амалга оширишга маж-
бур бўлади, бунда қўшимча харажатлар ёки кам даромад 
шаклида режалаштирилган зарар етказилмайди.
Кредит ташкилотининг тўлов қобилиятини сақлаб қо-
лиш учун мумкин бўлган харажатларни баҳолаш учун 
ликвидлик камомадини таҳлил қилиш усули воситасидан 
фойдаланиш қулай. Танаффусларни таҳлил қилиш учун 
керакли вақт уфқи t таҳлилнинг керакли тафсилотлари-
га қараб, белгиланган миқдордаги шошилинч диапазон-
ларга бўлинади. Муддатли активлар ва мажбуриятлар (шу 
жумладан, балансдан ташқари компонентлар) белгилан-
ган бозор сегментлари ва муддатлилик оралиғига муво-
фиқ активлар ҳамда мажбуриятларнинг ягона мажмуаси-
га бирлаштирилади:
∑
+
−
<
≤
=
i
j
i
t
T
t
s
j
s
i
a
A
ва
∑
+
−
<
≤
=
i
j
i
t
T
t
s
j
s
i
l
L
(1)
Бу ерда: 
s
i
A
(
s
i
L
)- бозорнинг s-сегментининг долзарб-
лиги билан боғлиқ бўлган активларнинг (мажбуриятлар-
нинг) умумий қиймати;
s
j
a
(
s
j
l
)- j чи активнинг қиймати (мажбурият) бозор-
нинг s-сегменти, муддати (муддати) муддати i чи қатор 
зудлик чегараларида жойлашган;
i
t
−
(
i
t
+
) – i чи банднинг пастки (юқори) чегараси зуд-
лик билан.
Чекланмаган ликвидли активлар (кассадаги пул маб-
лағлари, Ностро ҳисобидаги қолдиқлар ва бошқалар) 

---

196
Ҳасан Ўткирович Раҳматов
ва жорий мажбуриятлар (“талаб қилиб олингунча” де-
позитлари, жорий ҳисобдаги маблағлар, Лоро ҳисо-
бидаги қолдиқлар ва бошқалар жорий даврда мижозлар 
ва контрагентлар томонидан олиб ташланиши мумкин 
бўлган қисм) “талаб қилиб олингунча” муддатига тегиш-
ли. Муддатли активлар ва мажбуриятлар, уларнинг эрта 
қайтарилиши ва бажарилиши бўйича “талаб қилиб олин-
гунча” муддатлилик оралиғига ҳам тегишли.
Қолган муддатсиз активлар ва мажбуриятлар (шу 
жумладан, кредит ташкилотининг ҳозирги даврда тасар-
руф этиши мумкин бўлган қисмида “талаб қилинадиган” 
мажбуриятлар), шунингдек, танланган вақт оралиғидан 
юқори бўлган қайтариш ҳамда ижро муддатлари билан 
активлар ва мажбуриятлар “муддатсиз” муддатлилик ора-
лиғига тегишли.
Кредит ташкилотлари тезкор ва энг муҳими, ушбу 
мажбуриятларни бажариш учун нақд пулга айлантири-
лиши мумкин бўлган ликвидли активлар миқдори бў-
йича мажбуриятларни ошириб, уни молиявий бозорда 
қўшимча ресурсларни жалб қилишга ёки камроқ ликви-
дли активларни амалга оширишга мажбур қилади. Тўлов 
қобилиятини сақлаб қолиш учун мумкин бўлган хара-
жатлар, даромад келтирувчи активларни режасиз амал-
га оширишдан олинган даромадлар ва молия бозорида 
ресурсларнинг муқобил қарз олиш қиймати тахминан 
тенг бўлиши кераклиги тахминига асосланган ҳолда, ҳи-
соблаб чиқилиши мумкин. Молия бозорида ресурсларни 
қарз олиш учун мумкин бўлган харажатларнинг қиймати 
бозор фоиз ставкаларининг вақтинчалик тузилмасидан 
фойдаланиш асосида ҳисоблаб чиқилиши мумкин.

---

197
Ҳасан Ўткирович Раҳматов