Ўзбекистон республикаси банк-молия академияси

Скоринг-харитаси
139
Индикаторлар
Кредит олувчи 
кўрсаткичи
Балл
Мижознинг уй-жойи, мулки, 
мақоми
Уй мулкдори
+18
Мижознинг ёши
40 ёш ва ундан катта
+6
Мижознинг оилавий аҳволи 
ва таркиби
Уйланмаган/турмушга 
чиқмаган
-5
Уйланган, болалари бор
+11
Уйланган, болалари йўқ
+8
Фаолият тури
Ҳунарманд
+12
Бизнес соҳасида неча йил-
дан бери шуғулланади
2 йилдан камроқ
-8
Йиллик даромад (фаолият-
дан жами ва иш ҳақи)
50 млн сўм ва ундан ортиқ
+15
Қарздорликнинг жорий 
даражаси (иш, жумладан, 
мўлжалланган кредит)
5-15 млн сўм
+14
Муассасадан олинган 
аввалги кредит
2 марта ва ундан ортиқ
+25
Аввалги кредит вақтида 
ўтказиб юборилган энг кўп 
муддат
30 кундан ортиқ
-45
Мўлжалланган кредит 
валютаси
сўм
+5
Сўралаётган (талаб қилина-
ётган) кредит суммаси
30 млн сўмдан камроқ
+6
Жами
+62
Қарз олувчи кредит ресурсларидан фойдаланишда 
кредит рискини кредит ташкилотига маълум даражада 
мақбул даражада сақлашни назорат қилиш керак.
139
http://рабис.рф расмий интернет сайти маълумотлари асосида 
тузилган.

---

218
Ҳасан Ўткирович Раҳматов
МДҲ мамлакатлари тажрибасидан, хусусан, Россия 
банклари томонидан қўлланиладиган кредит лаёқатли-
гини эксперт баҳолаш усуллари ҳар доим қарздорнинг 
чақирув ёши каби чакана кредит рискининг бундай оми-
лини ҳисобга олмайди. Бу омил аҳоли – талабалар, ёш 
оилалар, эркаклар билан биргаликда қарз бериш риски-
га мос келади. Шундай қилиб, потенциал қарз олувчи-
нинг чақирув ёши кредит бериш тўғрисида қарор қабул 
қилишга сезиларли таъсир кўрсатадиган асосий, сифатли, 
жорий, объектив кредитга лаёқатли омилларни назарда 
тутади. Ушбу турдаги кредит рискининг олдини олиш 
учун қуйидаги ҳужжатлар билан (18 дан 27 йилгача) 
эркаклар учун кредит олиш учун потенциал қарз олув-
чининг стандарт ҳужжатларини тўлдириш керак: мисол 
учун, мижознинг фуқаролик бурчини бажарганлиги ёки 
потенциал қарз олувчининг рўйхатдан ўтган жойидаги 
ҳарбий ташкилотдан олинган ҳарбий билет мавжудлиги 
сабабли кечиктирилиши мумкин.
Айни пайтда эксперт баҳолаш усули асосида кре-
дитлар андеррайтинг, таҳлил қилиш, бу усулнинг 
самарасини ошириш ва ипотека кредит қайтариш 
эҳтимолини баҳолаш учун вақтни камайтириш билан 
белгиланган бўлиши керак. Россия банклари томонидан, 
хусусан, Москва ва Санкт-Петербург банкларида кредит 
конвейерларидан – скорингдан фойдаланиш тажрибаси 
охирги бир неча йиллар мобайнида муваффақиятли 
қўлланилиб, бундай автоматлаштириш тизими, ҳақиқатан 
ҳам, операцион риск ларни камайтиради, жараёнларни 
аниқ расмийлаштиришда ҳар бир фойдаланувчи хатти-
ҳаракатларининг устидан назоратни амалга оширишга 
имкон беради. Махсус базада тўпланган маълумотлар 
бошқарув қарорларни қабул қилишда самарали 
ишлатилади. Бу эса тижорат банкларининг молия бозори 
маркетинг талабларига мос равишда янги маҳсулотларни 
чиқаришни режалаштириши мумкин
140
.
140
https://bankir.ru расмий интернет сайти маълумотлари.

---

219
Ҳасан Ўткирович Раҳматов
Умуман олганда, кредит конвейери – бу кредит бу-
юртмалари қайта ишлаш дастури. Кейинги босқичда 
кредит конвейерларидан нокредит жараёнларини ав-
томатлаштиришда, хусусан, депозитли конвейерлар, ин-
кассация тизимлари, суғурта ва бошқа маҳсулот турла-
ри ҳамда банк лимитлари устидан мониторингни амалга 
ошириш “лимитни бошқариш” тизимини жорий этишда 
фойдаланиш мумкин.
Тадқиқотлар кўрсатишича, миллий тижорат банкла-
рининг устувор йўналишлари орасида асосий ўрин-
ни риск-хатарларни бошқариш, гаров таъминоти ва 
муам моли кредит маҳсулотлари эгаллайди. Дастлабки 
босқичда қарзни кечиктириш муаммоси биринчи дара-
жага чиқиб, ушбу маҳсулотга бўлган қизиқиш, биринчи 
навбатда, банкларнинг рискини камайтириш, салбий 
иқтисодий шароитда ўз бизнесини ҳимоя қилиш ва ха-
ражатларни камайтириш истаги билан боғлиқ. Бугунги 
кунда ушбу мақсадлар бир қатор дастурий маҳсулотлар 
мавжуд бўлиб, уларга хусусан “Башорат” – кучсиз актив-
ларни бошқариш тизими, яъни кредит ташкилотларига 
муддати ўтган қарздорликни минималлаштиришга, ак-
тивлар ҳолатини мунтазам кузатишга ва қарздорлар би-
лан ишлашларни самарали ташкил этишга ёрдам беради. 
Тизим тўлов интизоми, кейинчалик таҳлилий ҳисобот-
ларни шакллантириш ва банкларнинг бухгалтерияси би-
лан интеграциялашув орқали огоҳлантириш ҳамда бил-
диришномалар яратиш билан кузатиб боради.
Тизим доирасида яна бир маҳсулот–хизматларни со-
тиш, яъни савдо таҳлиллари. Бу бутун банк, филиаллар, 
хизмат-сотув нуқталари, индивидуал менежерлар учун 
режанинг бажарилишини таҳлил қилиш учун янги воси-
тадир. Тизим банк ва унинг рақобатчиларининг савдо -
хизмат нуқталарини харитада жойлашуви ва уларнинг 
самарадорлигини геомаркетизация жиҳатларини аниқ 
таҳлил этиш имконини беради.

---