Ўзбекистон республикаси банк-молия академияси

4.5. Тижорат банкларида кредит конвейери 
усулида кредитлаш механизмини жорий этиш 
орқали активлар ҳажмини ошириш 
Ҳ
озирги кунда хорижий ва маҳаллий банк сек-
торларида энг муҳим муаммолардан бири 
банкларнинг кредит портфелининг ўсиш суръати 
бў йича муддати ўтган кредитлар ҳажмининг ўсиш 
суръат ларининг ошишидир. Бу режалаштирилган гра-
фикка нисбатан тўловлар қобилиятининг пасайишига 
олиб келади. Ушбу йўналиш кредитлар бўйича мум-
кин бўлган зарарлар учун қўшимча захираларни яра-
тишни олдиндан белгилаб берувчи ва кредит опера-
цияларидан олинган соф фойданинг пасайишига олиб 

---

205
Ҳасан Ўткирович Раҳматов
келадиган кредитларнинг хизмат кўрсатиш сифати-
нинг ёмонлашувини англатади.
Бунда муддати ўтган қарзни қайтариш муддати ту-
файли маблағларни қайта инвестициялашнинг мум-
кин эмаслиги сабабли йўқотилган фойда ҳисобланади. 
Жисмоний шахсларнинг кечиктирилган қарзларининг 
улуши истеъмол кредит хизматларини кўрсатиш соҳа-
сининг мавжудлиги учун жуда муҳимдир. Шу нуқтаи 
назардан, кўпинча маҳаллий тижорат банклари энг 
консерватив кредитлаш моделига риоя қилишга маж-
бур. 
Шу билан бирга, бошқа томондан, ташқи шароит-
ларнинг доимий ўзгариши, қонунчилик ва меъёрий 
ҳужжатлар базасининг беқарорлиги, банк ташкилот-
ларининг концентрациясини кучайтириш барча янги 
тенденцияларга риоя қилишнинг зарурлигига олиб 
келади.
Бизнинг фикримизча, бугунги кунда консерватив 
кредитлаш сиёсати амалиётига зарурат йўқолмоқда, 
чунки у банкнинг ҳаракат эркинлигини сезиларли да-
ражада чекламоқда. Консерватизм ҳар молия соҳа-
сига мос тенденция бўлса-да, аммо ҳозирги вақтда 
иқтисодий жараёнларнинг мунтазам метаморфозла-
рини акс эттирмайди.
Ҳозирги кунда замонавий банклар анъанавий ён-
дашувларнинг аксариятини рад этиб, янги техника 
ва технологияларни жорий этиш орқали ўз ишининг 
амалиётини фаол равишда ўзгартириб, консерватив 
бизнес усулларидан ажралиб туришга йўналтирил-
ган. Бу, албатта, замонавий тижорат банкларга бо-
зор тенденциялари, мижозлар талаблари ва энг янги 
технологияларни мунтазам жорий этишни ҳисобга 
олмасдан бозорда ўз ўрнини сақлаб қола олмайди. 
Тижорат банклари ўртасида рақобат кучайиб бори-

---

206
Ҳасан Ўткирович Раҳматов
ши эса ўз ўрнида кредит олиш тартиб-тамойилларини 
соддалаштириш ва тезлаштиришга, тақдим этилаётган 
ҳужжатлар сонига бўлган талабларни минималлашти-
ришга олиб келмоқда. Одатда, банклар жисмоний 
шахслар учун бир неча турдаги кредит шартларини 
таклиф қилишади ва мижоз учун рақобатдаги асосий 
афзаллик–янги технологияларни жорий этилганлиги, 
расмийлаштириш ва фоизларни ўзлаштиришда қу-
лайликларга эга эканлиги ҳисобланади. 
Мамлакатимизда истеъмол кредити тақдим этиш 
жараёни банк соҳасини эгаллаб олган янги тенденция-
лар – оммавий мижознинг келиши чакана бизнесга 
йўналтирилганлиги билан мураккаблашди, бу муқар-
рар равишда ходимлар сонининг ўсишига олиб келади, 
харажатларни оширади. Бундан ташқари, опера цион 
харажатларнинг ўсиши янги мижозлар оқимининг се-
кинлашиши ёки ҳатто тўхтатилишига олиб келади, бу 
эса кучли рақобат билан оммавий бозорда ривож-
ланаётган бизнесга зарар келтиради.
Ушбу муаммони ҳал қилиш технологик инновация-
лар соҳасида бўлиб, бизнес жараёнларини бошқариш 
ва иш юритиш технологияларига, шунингдек, ақлли 
ярим автоматик кредит бўйича қарор қабул қилиш ти-
зимларига йўналтирилган бўлиши керак.
Сўнгги йилларда банклар аҳолига кредит беришда 
иш оқимини минималлаштиришга киришдилар, чунки 
оқим усули лойиҳанинг рентабеллигини таъминлаш-
нинг ягона усули ҳисобланади. 
Халқаро банк амалиётида рақамли банк концеп-
циясининг муҳим элементи сифатида кенг жорий эти-
лаётган “кредит конвейери” усули асосида тижорат 
банклари мижозларини фаол кредитлаш механизми-
ни жорий этиш барқарор активлар ҳажмини ошириш 
имконини беради (4.5-расм):
Кредит конвейери усули фақатгина мижозларни 

---

207
Ҳасан Ўткирович Раҳматов
тезкор кредитлашни амалга ошириш воситаси ҳисо-
бланмасдан, балки кредитлаш жараёнида банк ва ми-
жоз ўртасида ўрнатиладиган барча муносабатларни 
самарали тартибга солишнинг аниқ ҳисоб-китобларга 
асосланган рақамли банк унсурларини амалиётга жо-
рий этиш моделидир.
Кредит маълумотларининг электрон архивини яратиш