Ўзбекистон республикаси банк-молия академияси

Ш.М. МИРЗИЁЕВ
КИРИШ
М
амлакат иқтисодиётини барқарор ва мутаносиб 
ривожланиши ҳамда иқтисодиётнинг рақобат-
бардошлигини ошириш йўлида ва молиявий хизматлар 
бозорида асосий таянч бўлган тижорат банкларининг 
иштироки йилдан-йилга фаоллашиб бормоқда.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М. Мирзиёев 
таъкидлаганидек: “Тизимда соғлом рақобат муҳитини 
шакллантириш мақсадида банклар фаолиятида давлат 
иштироки босқичма-босқич қисқартирилмоқда. Хусусан, 
давлат дастурлари доирасидаги кредитлар фоизи қайта 
молиялаш ставкаси билан тенглаштирилди ва 2021 йил-
дан тўлиқ эркинлаштирилиши белгиланди. Бу банкларни 
кўпроқ мижоз топиш, ресурс жалб қилиш, кредит ажра-
тиш бўйича изланишга, ривожланишга ундайди”. 
2017–2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ри-
вожлантиришнинг бешта устувор йўналиш бўйича Ҳа-
ракатлар стратегиясида банк тизими, шу жумладан, ти-
жорат банклари фаолиятини янада ривожлантириш ва 
банк хизмат турларини такомиллаштиришга қаратилган 
чора-тадбирларни амалга ошириш устувор йўналишлар-
дан бири сифатида белгиланган. 
Иқтисодиёт тармоқлари ва соҳаларини жадал 
ривожлантиришда молиявий хизматлар бозорининг 

---

7
Ҳасан Ўткирович Раҳматов
фаол иштирокчиси ҳисобланган тижорат банкларининг 
ҳам ўзига хос ўрни бор. 
Дарҳақиқат, бугунги кунда барча турдаги тижорат 
банклари иқтисодиёт тармоқларини молиялаштириш, 
ўзининг кредит маблағларини тақдим этиб, аҳолини ис-
теъмол кредитлари билан таъминлашдаги ҳиссаси ортиб 
бормоқда. Шу боис иқтисодиётнинг реал тармоқларини 
молиялаштиришда банк муассасаларининг иштирокини 
янада ошириш, айниқса, тижорат банклари фаолиятини 
янада ривожлантириш соҳа олдида турган долзарб вази-
фалардан ҳисобланади.
Тижорат банклари фаолиятига инновациялар жорий 
этилиши бевосита банк бошқаруви ходимларининг тад-
биркорлик ва ташаббускорлик фаолиятининг маҳсули 
си фа тида юзага келади, бу эса, рақобатбардошликка 
эришишдаги асосий элементлардан бири ҳисобланади. 
Ривожланган мамлакатлар тажрибасидан кўриш мумкин-
ки, банкларнинг молия хизматлари бозорида барқарор 
фаолият юритишда янги инновацияларнинг жорий эти-
лиши банклар фаолияти самарадорлигини оширишга 
хизмат қилади.
Банк фаолияти самарадорлигини баҳолаш соҳасида 
олимлар ва амалиётчилар томонидан ўтказилган тадқи-
қотларнинг етарли бўлишига қарамасдан, ушбу соҳа даги 
кўплаб масалалар мунозарали бўлиб қолмоқда. Банк 
фаолиятининг самарадорлигини баҳолаш бўйича яго-
на стандартлар, умумий қабул қилинган ва келишилган 
мето дология мавжуд эмаслиги, ушбу муаммоларни етар-
ли даражада ўрганилмаганлигини кўрсатади.
Ушбу жиҳатлар монография мавзусининг айни пайтда 
долзарблиги, зарурияти, илмий янгилиги, мақсад ва 
вазифалари доирасини белгилаб беради. 
Монографик тадқиқотда банк активлари самарадор-
лигини оширишга доир қуйидаги йўналишларда илмий 
изланишлар олиб бориш мақсад қилиб қўйилган: 

---

8
Ҳасан Ўткирович Раҳматов
• тижорат банклари активларини ҳимоялашда риск-
аппетитини аниқлаш услубини қўллаш бўйича таклифлар 
бериш;
• тижорат банкларида кредит конвейери усулини 
қўллаш ёрдамида кредитлаш механизмини жорий этиш 
воситасида активлар ҳажмини ошириш таклифини 
илмий асослаш;
• тижорат банклари кредитлаш амалиётида эрта 
огоҳлантиришнинг эҳтимолий индикаторлари тизимини 
кенг қўллаш орқали соғлом активлар портфелини 
шакллантириш бўйича тавсиялар ишлаб чиқиш; 
• соғлом банк активлари портфелини шакллантириш 
концепциясини амалга ошириш банк фаолиятини турли 
хил рисклардан суғурталаш бўйича илмий-амалий 
тавсиялар бериш.
Тижорат банклари активлари самарадорлигини оши-
риш масаласи банк фаолиятининг йирик соҳаси ҳисобла-
ниши ва банкнинг бошқа йўналишлари билан чамбарчас 
боғлиқ бўлганлиги сабабли, монографияда эътибордан 
четда қолган жиҳатлар бўлиши табиийдир. Шу сабабли, 
муаллиф китобхонларнинг бу борадаги холисона бил-
дирган истак, таклиф ва мулоҳазаларини бажонидил қа-
бул қилади ва бунинг учун аввалдан миннатдорлик бил-
диради.

---

9
Ҳасан Ўткирович Раҳматов