Ўзбекистон республикаси банк-молия академияси

Биринчидан, тижорат банклари кредит скоринги 
усулини, асосан, кредит сиёсатида кредитлашнинг эле-
ментларидан бири сифатида белгилаш билан чекланиб 
қолмоқда. Қарздорларнинг молиявий ҳолатини баҳолаш 
жараёнида эса кредит скоринги усулидан умумий тар-
тибда фойдаланилмоқда. 
Тижорат банклари ички меъёрий ҳужжатларида кре-
дит скоринги усулига қўйиладиган талаблар, кредит ско-
рингини қўллаш жараёни атрофлича белгиланмаган.
Иккинчидан, кредит скоринги усулини қўллашнинг 
самарадорлиги қарз олувчининг молиявий ҳолати тўғри-
сидаги маълумотлар манбасининг кенглигига боғлиқ. Шу 

---

42
Ҳасан Ўткирович Раҳматов
боис банкларда қарз олувчи тўғрисидаги маълумотлар-
ни йиғиш, тизимлаштириш ва қайта ишлаш усулларини 
ҳам такомиллаштириш зарурати юзага келади.
Учинчидан, скоринг тизимининг моҳияти фақатгина 
қарз олувчининг молиявий ҳолати тўғрисидаги маълу-
мотларни комплекс таҳлил қила олишда намоён бўлмай-
ди. Скоринг тизимидан тўлақонли фойдаланиш учун ти-
зимлаштирилган маълумотлардан аниқ банк кредитлаш 
хулосасини тайёрлай оладиган малакали мутахассислар 
хизматига эҳтиёж сезилади. Шу сабабли банкларда мала-
кали ходимларнинг қўнимсизлигини пасайтирган ҳолда 
малакали кредитлаш ходимларини тайёрлашга эътибор 
қаратиш зарур.
Стресс-тестлаш усули. XX асрнинг 90-йилларида юза-
га келган молиявий инқирозлар банклар актив ва пас-
сивларини бошқариш жараёнида қўлланилаётган молия-
вий инструментларнинг бир қатор муҳим камчиликлари 
мавжуд эканлигини исботлади. Бундай вазиятдан чиқиш 
учун халқаро молия институтлари аъзо давлатларнинг 
банк тизимидаги молиявий барқарорликни таҳлил қи-
лиш механизмларини такомиллаштириш устида изла-
нишлар олиб борди. Мазкур жараёнда алоҳида портфел-
лар рискини баҳолаш имконини берадиган бошланғич 
стресс-тестлаш усули юзага келди.
2014 йил октябрь ойида Европа Марказий банки томо-
нидан ўтказилган стресс-тестда танланган давлатлардан 
11 та банк текширувлардан ўта олмаган. Ушбу банклар 
капитал етарлилиги, активларнинг рисклилик даражаси 
каби кўрсаткичларга белгиланган меъёрларни бажара 
олмасликлари аниқланди. Европа мамлакатлари банкла-
ри амалиётида стресс-тестлаш индивидуал кредит олув-
чилар ёки бир турдаги кредит олувчиларнинг эҳтимолий 
банкротлик рискини ҳисоблашда кенг қўлланилади. 
Тадқиқотларимизга кўра, республикамиз банкларида 
активлар самарадорлигини таъминлашда стресс-тестни 

---

43
Ҳасан Ўткирович Раҳматов
самарали ўтказишга тўсқинлик қилувчи бир қатор муам-
моли жиҳатлар мавжуд.