Ўзбекистон республикаси банк-молия академияси

Риск ҳимоя чизиқлари 
1 
2 
3 
4 
Банк 
бошқаруви 
Риск 
менежменти 
тузилмаси 
Ички
аудит 
хизмати 
Ташқи 
аудит
хизмати 
н а з о р а т ж а р а ё н л а р и 
Риск мадания-
тини фаол 
ривожлан-
тириш 
Риск 
менежменти 
тузилмаси 
фаолияти 
мустақилли-
гини 
таъминлаш 
Ҳар бир актив 
амалиёт бўйи-
ча назоратни 
йўлга қўйиш 
Рисклар 
қайдномасини 
юритиш 
Рисклар 
таҳлилини 
ўтказиш 
Риск кўрсат-
кичларини 
таҳлил қилиш 
Риск 
менежменти 
тизимини 
баҳолаш 
Банк таркибий 
бўлинмаларини
активларни 
самарали жой-
лаштириш юза-
сидан ўзаро 
ҳамкорлигини 
ўрганиш 
Активлар 
самарадор-
лигига 
омиллар 
таъсирини 
баҳолаш 
5.2­расм. Тижорат банкларида рискка асосланган 
активлар назоратини ташкил этиш механизми
Тижорат банкларини молиявий соғломлаштириш ва 
бунда банк назоратининг пруденциал чораларини ку-
чайтиришга алоҳида эътибор қаратилмоқда. Бу борадаги 
дастлабки амалий қадамлардан бири сифатида лаҳзали 
ликвидлик коэффициенти1 бўйича талабнинг жорий эти-
лиши ва унинг жорий йил охиригача босқичма-босқич 

---

262
Ҳасан Ўткирович Раҳматов
20 фоизгача ошириб борилиши ҳам тижорат банклари 
томонидан эҳтиёткорона молиявий фаолият юритишни 
талаб этади.
А.Я. Абдуллаевни қайд этишича, жаҳон иқтисодиёти-
да содир бўлган молиявий-иқтисодий инқироз дунёнинг 
кўплаб мамлакатларида тижорат банклари ликвидлили-
гининг заифлашувига, йирик миқдорда активлар билан 
таъминланмаган пулларнинг муомалага чиқишига, тўлов 
баланслари ҳолатининг ёмонлашувига ва пировард на-
тижада, миллий иқтисодиётларнинг рецессия ҳолатига 
тушиб қолишига олиб келмоқда. Бу эса, ўз навбатида, 
тижорат банкларининг ликвидлилигини мустаҳкамлаш 
ва ликвидлилик рискини самарали бошқариш, уларнинг 
банк тизимини ривожлантиришдаги ролини қайта кўриб 
чиқиш заруратини тақозо этмоқда
155
.
Шунингдек, 2017–2021 йилларда мамлакатни ривож-
лантиришнинг устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар 
стратегияси дастурида “Макроиқтисодий барқарорликни 
янада мустаҳкамлаш ва юқори иқтисодий ўсиш суръат-
ларини сақлаб қолиш мақсадида банк тизимини ислоҳ 
қилиш, тижорат банкларининг молиявий барқарор-
лигини ва ишончлигини мустаҳкамлаш, илғор халқаро 
тажрибада қўлланиладиган инструментлардан фойда-
ланган ҳолда, пул-кредит сиёсатини янада такомиллашти-
риш, банклар депозит базасининг капитализациясини 
чуқурлаштириш ва барқарорлигини ошириш, валюта-
ни тартибга солишда замонавий бозор механизмлари-
ни босқичма-босқич жорий этиш, миллий валютанинг 
барқарорлигини таъминлаш, банк назорати бўйича Ба-
зель қўмитасининг талабларига асосан, тижорат банкла-
рининг маблағлари етарлилиги ва ликвидлилиги даража-
155
А.Я.Абдуллаев. Тижорат банкларининг ликвидлилик 
рискини бошқаришнинг услубий асосларини такомил-
лаштириш, №7(115)-2017, 30.07.2017.(www.biznes-daily.uz/uz/
birjaexpert/49804-tijorat-b...ni-takomillashtirish)

---

263
Ҳасан Ўткирович Раҳматов
си кўрсаткичини қўллаб-қувватлаш” зарурлиги алоҳида 
таъкидлаб ўтилган
156
.
А.Я. Абдуллаевнинг фикрига кўра, “...тижорат банкла-
рининг ликвидлилик рискини бошқаришдан асосий 
мақсад қабул қилинган стратегик вазифаларга мувофиқ 
юзага келадиган ликвидлилик рискининг олдини олиш 
ва уни минималлаштириш, ноқулай бозор конъюн-
ктураси натижасида молиявий йўқотишларнинг юзага 
келиш эҳтимоллигини пасайтириш, рисклар билан да-
ромадлилик ўртасидаги ўзаро муносабатлар мувофиқ-
лигини излаб топишдан иборат. Мазкур рискни мини-
маллаштириш орқали активлар ва капитални максимал 
даражада сақланишини таъминлаш, банк мажбуриятла-
рини ўз вақтида ва тўлиқ ҳажмда қоплаш имкониятини
яратишдан иборат. 
Банк ликвидлилиги унинг фаолиятига миқдорий баҳо 
берадиган, барқарорлик ва ишончлиликни таъминлай-
диган, аниқ ташҳис қўядиган воситаларидан биридир. 
Макроиқтисодиёт даражасига боғлиқ тўловлар, инфля-
ция ва банк ликвидлилигини мустаҳкамлаш каби 
муаммолар бугунги кунда борган сайин мураккабла-
шиб бормоқда. Бу эса банк ликвидлилигининг ўзгари-
шига ижобий ва салбий таъсир этувчи ички ҳамда ташқи 
омилларни таҳлил қилиб боришга жиддий эътибор қа-
ратмоқни ҳамда банк фаолиятида келгусида юз беради-
ган салбий ўзгаришларни олдиндан кўра билиш ва бар-
тараф этиш чораларини кўришни тақозо этади
157
. 
Илмий манбаларда тижорат банкининг ликвидлилик 
риски борасида турли ёндашувлар ва қарашлар учрай-
156 Мирзиёев Ш.М. “Ўзбекистон Республикасини янада 
ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси тўғрисида”ги 
ПФ-4947-сонли Фармони. – Тошкент, 2017 й. 7 февраль.
157 А.Я.Абдуллаев. Тижорат банкларининг ликвидлилик 
рискини бошқаришнинг услубий асосларини такомил-
лаштириш, №7(115)-2017, 30.07.2017.(www.biznes-daily.uz/uz/
birjaexpert/49804-tijorat-b...ni-takomillashtirish)

---