|
ЭOT (эрта огоҳлантириш тизими) мажмуи маълу-
мотлари йўналишлари
151
Тури
Киришлар
Чиқиш
Кўрсат-
кич-
лар
Ўлчаш
Танқидий
жиддийлик
мезонлари
Юқори
жиддийлик
мезонлари
Ўрта
мезон
Профилактик чо-
ралар (мисоллар)
Моли-
явий
Мижоз-
нинг
кредитга
лаёқати
Кредиторларга
кафолатланган
тўловларни амалга
ошириш учун
кўпроқ эҳтиёж
(яъни аккреди-
тивлар ёки банк
чеклари)
Ойига 100
дан катта
10 орасида
ва ойига
100 та
Ойига
10 дан
кам
Мижозга янги кре-
дитлар берманг
Хулқ-
атвор
Ишонч
ва
ишонч
Ҳар қандай алдов,
нотўғри маълумот
ёки ёлғон (бу аниқ
ва кучли огоҳлан-
тириш белгиси)
Бешдан
ортиқ
мисоллар
Икки ва
бешта
ҳолатлар
орасида
Икки
ҳолат-
дан кам
Ҳисоб менежери
билан маслаҳатла-
шинг ва мижознинг
кредит линиясини
қисқартиришни
бошланг
Гео-
график
Иқти-
содий
ўсиш
Минтақанинг
иқтисодий ўси-
шидаги ЯИМнинг
пасайиши
Уч йил
доимий
таназзул
Икки йил
доимий
пасайиш
Бир
йиллик
доимий
пасай-
иш
Молиявий таъсирни
камайтириш маса-
лан, ҳукуматнинг
облигацияларни
сотиши
Са ноат
Саноат-
нинг ўсиш
суръати
Саноатнинг ўсиш
суръатининг
барқарор иқтисо-
диётга таъсири
Уч йил
доимий
таназзул
Икки йил
доимий
пасайиш
Бир
йиллик
доимий
пасай-
иш
Активлар
сегментида таъсир-
ни камайтириш
Рўйхат
Со-
тилган
маҳ-
сулот-
ларни
рўйхат-
га олиш
Харидорлар-
га аллақачон
сотилган
товарларни
рўйхатга
олиш, хавф-
ли нуқсонни
аниқлаш
Уч ёки
ундан
кўпми-
соллар
Битта ва
иккита
мисол
орасида
Эсла-
тиб
ўтиш-
га
битта
ми-
сол
Ҳисоб мене-
жери билан
маслаҳат-
лашинг ва
мижознинг
кредит
линиясини
қисқар-
тиришни
бошланг
151
www.turnaroundinternational.com маълумотлари асосида муаллиф
томонидан ишлаб чиқилган.
251
Ҳасан Ўткирович Раҳматов
Бунда услубий жиҳатидан эрта огоҳлантириш тизими
ЭОТ – қарздорларни қийинчиликлар ёки дефолт хавфи
остида идентификация қилади. Бундай тизим нафақат
ишончли маълумотлар базасини ва қаттиқ статистикани
бирлаштириши керак; шунингдек, “юмшоқ” муваффа-
қият омиллари, кузатувчилар, андеррайтерлар ва хавф-
нинг табиати ҳамда жиддийлигига қараб турли хил назо-
рат рўйхатлари тоифаларига тегишли илғор аниқланган
ҳолатлар ўртасидаги яқин ҳамкорликни таъминлаши
керак. Назорат рўйхати тоифасини белгилаш мажбурий
ва ихтиёрий (масалан, ички чегараларни пасайтириш
ёки нархларни кўтариш), шу жумладан, рискни камай-
тириш бўйича олдиндан белгиланган чора-тадбирлар-
ни бошлайди. Бизнинг тузилмамиз активлар учун эрта
огоҳлантириш тизимини яратиш ёндашувини белгилай-
ди. Ҳар бир актив учун тузилиш яратилиш босқичида
тўлдирилиши керак.
Одатда, тизимнинг амал қилиш даври уч босқичдан
иборат: яратиш, техник хизмат кўрсатиш ва ёпиш. ЭOT
жараёни параллел равишда амалга оширилади ва бар-
ча босқичларда акс этади. Бунда эрта огоҳлантириш ти-
зимининг фаолиятининг учта асосий босқичи асосида
амалга ошириш келтирилган:
1. Идентификация ва ёзиб олиш. Ушбу босқич учта
босқични ўз ичига олади:
• Кўрсаткичларни аниқлаш: эрта огоҳлантириш кўр-
саткичларининг бешта тоифаси бўйича тегишли кўрсат-
кичлар активлар тури учун уларнинг аҳамияти асосида
аниқланади ва танланади.
• Кўрсаткичлар бўйича чора-тадбирларни аниқлаш:
ҳар бир танланган кўрсаткич учун бир ёки бир нечта
чора-тадбирлар аниқланиши керак; уларнинг аксарияти
миқдорий аниқланиши керак.
• Триггерлар (ишга тушириш схемаси)нинг таъри-
фи: Амалга ошириладиган чораларнинг жиддийлигини
252
Ҳасан Ўткирович Раҳматов
баҳолашга қараб, тегишли огоҳлантиришларни келтириб
чиқарадиган триггерларни аниқлаш керак.
2. Мониторинг ва профилактика чораларини яра-
тиш: ушбу босқич активларга хизмат кўрсатиш билан па-
раллел равишда амалга оширилади ва активга нисбатан
қайд этилган кундалик воқеалар ва тадбирларни куза-
тиб боради. Биринчи босқичида муайян мезонлар-
га асосланиб, ўлчов муайян бошланғич нуқтасини
бузганда, тизим тегишли огоҳлантириш ҳосил қилади ва
огоҳлантиришдан келиб чиқадиган рискни камайтириш
учун қабул қилиниши керак бўлган профилактика чора-
лари бўйича тавсиялар беради. Юқорида муҳокама қи-
линган мисолда, агар танқидий огоҳлантириш яратилган
бўлса, тизим профилактик чоралар ишлаб чиқаради; ми-
сол учун, актив бўйича гаров позициясини ошириш юза-
сидан тавсиялар берилади.
3. Дастлабки огоҳлантиришни олиб ташлаш: актив-
нинг муддати тугагач, унга нисбатан белгиланган эрта
огоҳлантириш мезонлари ўчирилади. Бу активларни
ёпиш вақтида содир бўлади. Банклар учун юқори рискли
мижозларнинг олдиндан белгиланган идентификацияси-
ни баҳолаш қийин кечади. Бунинг учун улар ўз жараён-
ларини тез ва ҳар томонлама ўзгартириши ва рискларни
самарали мониторинг қилиш тизимини ишлаб чиқишла-
ри керак. Бу бизнес жараёнларини босқичма-босқич
“чораклик ёки йиллик” мониторингдан доимий, “кунлик”
ёки “воқеаларга асосланган” режимга ўтказишни англа-
тади.
Автоматлаштирилган мониторингни йўлга қўйиш учун
банкларнинг АКТ тизимлари ҳам ривожланиши керак.
Ушбу қадамлар банкларга ишламаётган активлар сони-
ни сезиларли даражада камайтиришга ёрдам беради-
ган, эрта огоҳлантиришнинг мустаҳкам тизимини яра-
тишда муҳим роль ўйнайди.
253
Ҳасан Ўткирович Раҳматов
Do'stlaringiz bilan baham: |
