|
V.20-21.3. Трасса бўйлаб теодолит йўлларини ўтказишдаги дала
ишларининг таркиби
Автомобиль йўлларини қидирувида трасса бўйлаб жойидаги
обьектларнинг чегараларининг ва тафсилотларни туширишда 1:2000, 1:5000
ѐки 1:10000 масштаблар қабул қилинган бўлиб, ўлчаш ишлари қуйидаги
кетма-кетликда бажарилади:
–
Жой билан танишилади;
–
Жойида таянч нуқталар танланади ва мустаҳкамланади;
–
Теодолит йўллари ўтказилади;
–
Тафсилотлар тасвирга туширилади.
Теодолит йўлларини ўтказишда теодолит йўлларинг бурилиш учлари
трассанинг бурчаклари билан мослаштирилади. Жойида танланган таянч
нуқталар бўйича чизиқ ўтказилади, чизиқ узунликлари ва горизонтал
бурчаклар ўлчанади. Жойида чизиқ ўтказишда теодолитдан фойдаланилади.
Бунда бир чизиқдаги йўналишда тасвир олиш учун қўшимча нуқталар барпо
этилиши ҳам мумкин. Мазкур нуқталар чизиқларни узайтириш учун хизмат
қилади. Хатоликларни йўқотиш мақсадида чизиқларни узайтириш
теодолитининг доира чап ва ўнг ҳолатида бажарилиб якуний нуқта шу икки
нуқтанинг ўртаси деб қабул этилади. Оралиқ ишорат қозиқлари релъефга
кўра 50 – 100 м оралиғида танланади.
20.4-расм. Теодолит билан теодолит йўлини узайтириш чизмаси.
А – бош нуқта, В – теодолит ўрнатилган нуқта, С
1
, С
2
– дастлабки доира чап ва доира
ўнг ҳолатдаги ишорат қозиғини қўйилган нуқталари.
Теодолит йўналишида горизонтал бурчаклар йўналиш бўйича ўнг
бурчаклари тўлиқ приѐмда, таянч нуқталарга нисбатан ±0,5 см аниқликда иб
ўлчанади. Ўлчаш аниқлиги тасвир олиш асоси учун ±1,5
1
, чизиқли иншотлар
учун (мисол учун автомобиль йўллари) ±3,0
1
ошмаслиги керак.
Чизиқ узунлигини ўлчашлар ер ўлчаш ленталари ѐкм светодальномерлар
билан икки марта тўғри ва тескари ўйналишда 1:2000 хатоликда ўлчанади.
Чизиқ томонларининг қиялиги 2
0
дан ортиқ бўлса, узунликларни горизонтал
жойланиши ҳисобланади.
Алоҳида ҳолларда теодолит буссоли билан теодолит йўлининг магнит
азимути ҳам аниқланиши қабул қилинган.
Барча бурчак ва чизиқли ўлчашлар махсус қабул қилинган журналларга
қалам билан тўлдирилади. Жойнинг чегаралари, тафсилотларининг ўлчаш
натижалари
абрисга
туширилади (20.5а-расм). Абрис жойнинг, теодолит
101
йўлларига нисбатан аниқ миқдорларда кўрсатилган ҳомаки чизма
кўринишидги тасвиридир.
Теодолит билан тасвир олиш жараѐнида абрис (кўз билан чамалаб
чизилган хомаки чизма) тузилиб ўлчашлар, журналга аниқ кўрсатилиб
борилади. Трасса бўлаб бажариладиган тасвир олишда бурчак ўлчаш
журналига юритилиб, абрис
пикетаж журналида
қабул этилган масштабда
туширилади (20.5б-расм). Тасвир олиш тўғри бурчакли усулда олиб
борилади.
20.5-расм. Теодолит блан ўлчашларидаги абрис чизмасининг намунаси: a – худуд бўйлаб;
б – чизиқли иншоатларни трассаси
Ўлчаш ишларини қайта ишлаш.
Теодолит йўларини қайта ишлари
қуйидаги: бурчак ишларини қайта ишлаш, томонларни дирекцион
бурчакларини
ва
румбларини
ҳисоблаш,
томонларни
горизонтал
прекцияларини ва таянч нуқталарни координаталарини ҳисоблашларни ўз
ичига олади.
Ўлчаш ишларини қайта ишлаш теодолит йўлларини дирекцион
бурчаклари билан бурилиш бурчакларини ўзоро муносабатига асосланган.
Трассада ўтказилган
АВ
теодолит йўлининг дирекцион бурчаги
α
0
ва йўл
бўйича ўлчанган бурчаклар
β
1
, β
2
..., β
n
берилган бўлсин. Қолган
томонларнинг дирекцион бурчаклар расмга кўра қуйидаги ифодалардан
топилади:
α
1
=α
0
+180
0
-β
1
α
2
=α
1
+180
0
-β
2
___________________
α
n
=α
n-1
+180
0
-β
n
Ҳисоблашларнинг натижаларини текшириш қуйидаги тенгламадан
амалга оширилади:
α
0
-α
n
=∑β–n180
0
бу ерда,
n
– ўлчанган бурчаклар сони.
Теодолит йўлидаги бурчакларни
қайта ишлаш ўлчанган бурчакларни
боғланмасликларини аниқлашдан иборат бўлиб, очиқ теодолит йўлининг
102
бошланғич ва охирги томонлари геодезик пунктга боғланган бўлиб
дирекцион бурчаклари маълум бўлса, у ҳолда боғланмаслик
f
β
қуйидаги
тенгламадан аниқланади:
f
β
=∑β–n*180
0
–(α
0
–
α
n
)
Ҳосил бўлган боғланмаслик
f
β
назарий йўл қўйишимиз мумкин бўлган
миқдрхатоликни
f
β наз.
=±3n
1\2
билан топилган қиймат билан солиштирилади:
f
β
≤
f
βназ
Ушбу шарт бажарилса, боғланмаслик миқдори барча ўлчанган
бурчакларга тескари ишора билан тарқатиб тенгланади.
Томонларнинг горизантал проекциялари
қиялик бурчаклари
(v)
ўлчанган
қуйидаги тенгламадан ҳисобланади:
d=Cos
2
*v
Трассаанинг бурилиш учидаги теодолит йўлларининг таянч
нуқталарнинг координаталарини ҳисоблаш.
Агар теодолит йўлиниг боши ва
охирги нуқталари давлат тўрига боғланган бўлиб, координаалари маълум ва
бошланғич дирекцион бурчаги берилган бўлса, таянч нуқталарнинг
координаталари қўйидагича ҳисобланади:
1.
Таянч нуқталарнинг ўзаро координаталари топилади:
Δx=d*Cosα;
Δy=d*Sinα
Ифодаларда
d
– таянч нуқталар орасидаги масофа;
α
– томоннинг
дирекцион бурчаги.
α
n
=α
n-1
+180
0
-β
n
2.
Таянч нуқталарнинг координаталари ҳисобланади:
Х
n
=Х
n-1
±ΔХ
У
n
=У
n-1
±ΔУ
бу ерда,
n
– тартиб рақами;
ΔХ
ва
ΔУ
– мос равишда ортирмалар.
3. Орттирмалар йиғиндилари
∑ΔХ
ва
∑ΔУ
ҳисобланади.
4. Теодолит йўлининг координаталарини боғланмасликлари топилади:
103
f
х
=∑ΔХ–(Х
охири
Do'stlaringiz bilan baham: |
