Ўзбекистон республикаси автомобиль йўллари давлат қЎмитаси

V.25.3. Ҳаво йўлидаги тўсиқларни тасвирга тушириш 
Ҳаво йўли тўсиқларини тасвирга олиш 
–
 
ҳаво транспортларини учиш 
қўниш жараѐнидаги ҳавфсизликни таъминлаш учун бажарилади. Бунда, ҳаво 
транспортларини учиш – қўниш жараѐнидаги ҳавфсизликни таъминлаш учун 
бажарилади. Бунда, ҳаво транспортлари об – ҳаво ѐмон шароитларда бир – 

---

118 
бири билан тўқнашиб кетмаслиги ва ер юзидаги тўсиқлар ҳавф 
туғдирмаслиги назарда тутилиб учиш майдонининг оҳирги йўналишида 
вертикал тўсиқ текислиги 1:200; 1:100 қиялигида ва кўндаланг кесими 
бўйича ушбу қиялик 1:25 дан ошмаслиги талаб этилади. 
Ҳаво йўли йўналишидаги вертикал тўсиқларни плани баѐн этилган 
устунларни қўллаб амалга оширилиши мумкин. 
1. Тригонометрик нивелирлаш усули. 
Тўсиқни баландлигини аниқлашда 
тўсиқгача бўлган 
d
масофа; асбобнинг баландлиги 
ва тўсиқни энг баланд 
нуқтасига кўриш трубасини визирлаб олинган вертикал бурчакнинг 
қийматлари ўлчанади (25.4а-расм).
 
Унда тўсиқнинг 
Н
с
баландлигини ҳисоблаш тенгламаси қуйидагича 
бўлади: 
Н
с
Н
А
А
 
бу ерда, 
Н
А
– теодолит ўрнатилган нуқтанинг баландлиги. 
2. Тўғри фазовий туташтиришлар усули. 
Жойда аэропорт майдонидаги 
геодезик тўр асосига боғланган 
b
– базис танланади (25.4б-расм). 
 
 
25.4-расм. Ҳаво йўлидаги тўсиқлар баландлигини аниқлаш усуллари:
а – тригонометрик нивелирлаш; б – тригонометрик нивелирлашдаги масофаларни 
тўғридан тўҳри бурчакларни тутуштириш; в – вертикал туташтириш 
Базиснинг – 
d
масоаси икки марта; базис учларига (
А
ва 
В
нуқталар) 
ўрнатилган асбобнинг 
А
ва 
В
баландликлари горизонтал бурчаклари 
β
А
ва 
β
В
, 
вертикал 
ν
А
ва 
ν
В
бурчаклари ўлчанади. Тўсиқ баландлиги топилади. 
Базиснинг 
А
нуқтасидан: 
Н
с
базиснинг 
В 
нуқтасида:
с
бу ерда, 
ва
мос равишда базис учларидаги нуқталарнинг 
баландликлари. 
Синуслар теоремасига кўра 
ва
ҳисобланади: 
В
А

---

119 
3. Вертикал туташтириш усули. 
Ҳаво йўлидаги тўсиқнинг 
баландлигини аниқлаш учун жойда турли баландликка эга бўлган ва бир 
тексликда ѐтган 
M
ва 
N
нуқталар танланади ва ўзлари баландлик миқдорлари 
бўйича боғланади, яъни 
H
M
ва 
H
N
баландликлари аниқланади. Улар орасидаги 
L
масофа ўлчанади (25.4в-расм). 
Асбобнинг баландлиги 
ва
теодолитни тўсиқнинг энг баланд 
нуқтага қаратиб ундан вертикал бурчаклар 
м
ва
олинади ва баландлик 
Н
с
ҳисобланади: 
Н
с
= H
N
+
м
 
Бу ерда, ∆ 
–
M 
ва 
N
нуқтагача ўрнатилган асбоб баландликларнинг фарқи: 
∆=H
N
 
3. Ер усти фотограмметрик усул.
Тўсиқдан 1/20 узунлигида ҳаво йўли 
ўқига перпендикуляр олиниб унда базис яратилади. Базис аэропорт ўқидаги 
геодезик тўрларга боғланади ва базис учларида фототеодолитда тасвир 
олинади. Фотосурат стереокомпораторда ҳаво тўсиғининг параллакси – 
Р
ва 
аппликат – 
Z
миқдорлари ўлчаниб, планли ва баландлик ҳолатлари 
аниқланади. 
Шу билан бирга ҳаво йўлининг тўсиқларини аниқлашда электрон 
тахеометрлар, лазерли сканерлар ва GPS тизимларини қўллаш замонавий ва 
самарали ҳисобланади.