Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги муҳаммад ал-хоразмий номидаги

Kiritiladigan qiymatlar va chiqadigan natija: 
Qiymatlar
10 9 10 
 
5 10 6 
Natija 
IMPOSSIBLE
 
3 
Hozirgi kunda raqobatbardosh kadrlar tayyorlash uchun ishlab chiqarish talablarini 
e’tiborga olgan holda o’qitish (ta’lim berish) jarayonini tashkil etish, hamda har bir o’qitilayotgan 
fan mavzularini amaliyotga bog’lagan holda o’rgatish muhim amaliy ahamiyat kasb etadi.
KIMYO FANIDA MURAKKAB MAVZULARNI O'QITISHDA INNOVATSION 
TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH 
 
 
D.S.Sarimova (TVXTXQTMOI, t.f.n.)
R.Xoliqnazarov (TVXTXQTMOI, kata o’qituvchisi) 
 
Hozirgi kunda faqat o'qituvchilarning mehnati va mahoratiga asoslanib tashkil etilgan 
ta'lim ijobiy samara berishi bilan birga, endi o'qituvchining asosiy vazifasi o’quvchilarga tayyor 
bilim berish emas, balki bilimlarni mustaqil egallashlariga ko’maklashishdan iborat. Buning 
uchun esa o’quvchilarning o’z qobiliyati va imkoniyatlarini to’la-to’kis namoyon etishlari va 
butun kuch-g’ayratlarini bilim olishga sarflashlari uchun imkon beradigan darajada ta'lim-tarbiya 
jarayonini takomillashtirish zarur.An'anaviy tarzdagi o’qituvchining faolligi va barcha materialni 

---

80 
tushuntirishga harakat qilishi bilan bog’liq bo’lgan darslarning o’rniga o’quvchining faolligini 
oshirish bilan bog’liq bo’lgan noan'anaviy darslarni amalga oshirish hozirgi kundagi dolzarb 
masalalardan biridir. Endilikda o’qitish jarayonida o’quvchilarni zeriktirib qo’ymaydigan, 
fikrlashga, mustaqil ishlashga yo’naltiradigan har xil metodlar va o’qitish vositalaridan samarali 
foydalanish muhim ahamiyat kasb etmoqda. 
O'quvchilar uchun kimyoviy muvozanat va kimyoviy reaksiya tezligi, unga ta'sir etuvchi 
omillar mavzusini tushuntirishda "Bumerang" texnologiyasidan foydalanish yaxshi samara beradi. 
Bunda kichik guruhlarda ishlanadi. Mavzu to'rt guruhga bo'lib beriladi. Tarqatma material 
o'quvchilar mustaqil o'qib o'rganishi uchun alohida tarqatiladi va vaqt belgilanadi. O'quvchilar va 
guruhlar raqamlanadi. Mustaqil o'rganilgan mavzu bo'yicha o'quvchilar yangi guruhda 
shakllanadi. O'rganilgan mavzu bo'yicha o'quvchilar bir-biriga ma'lumot beradi. Yana avvalgi 
guruh yig'iladi. O'qituvchi mavzuga doir ma'lumotlarni kichik ma'ruza shaklida yetkazib beradi. 
Bunda virtual laboratoriyalardan foydalanish tajribalar va ularning natijasi bilan tanishish 
imkonini beradi. Guruhlarga topshiriqlar matni: Kimyoviy
reaksiyada ishtirok etayotgan moddalarning konsentratsiyalarini vaqt birligi ichida o`zgarishi 
kimyoviy reaksiya tezligi deyiladi. Buning uchun ish stolida 0.5 M li bariy xlorid va 0.5 M litrli 
Natriy tiosulfatning teng miqdordagi eritmalari quyilgan va sulfat kislota eritmasi olamiz. Bir 
vaqtning o`zida sulfat kislota eritmasi quyiladi. 
1-
Reaksiya tez sodir bo`ladi va oq rangli cho`kma hosil bo`ladi. 
2-
Reaksiya esa sekin sodir bo`ladi
Ba Cl
2
+H
2
SO
4
= BaSO
4
+2HCl
Na
2
S
2
O
3
+ H
2
SO
4
=Na
2
SO
4
+H
2
O+SO
2
+S
Ximiyaviy reaksiyaning tezligi reaksiyaga kirishuvchi moddalar konsentratsiyalarning 
vaqt birligi ichida o‘zgarishi bilan o‘lchanadi. 
Reaksiya tezligini topishda reaksiyaga kirishayotgan moddalarni yoki reaksiya 
mahsulotlarini olishining ahamiyati yo‘q. Bunday vaqtda qaysi moddaning miqdorini o‘lchash 
qulay bo‘lsa, reaksiya tezligi shu modda konsentratsiyasining o‘zgarishi bilan o‘lchanadi. 
Reaksiyaga kirishayotgan moddalarning konsentratsiyalari vaqt o‘tishi bilan kamayadi, 
mahsulotlarniki esa, aksincha ortib boradi. 
Ximiyaviy 
reaksiyaning 
tezligi 
bilan 
reaksiyaga 
kirishayotgan 
moddalarni 
konsentratsiyalari orasidagi bog‘lanish masalar ta‘siri qonuni bilan ifodalanadi. 
1865 yilda N.N.Beketov o‘z asarlarida 1867 yil Guldberg hamda Vaage efirlarning 
gidrolizi haqida Bertlo tomonidan olingan natijalardan foydalanib massalar ta‘siri qonunini 
ta‘rifladilar. Bu qonunga muvofiq 
ximiyaviy reaksiyaning tezligi reaksiyaga kirishuvchi 
moddalarning konsentratsiyalari ko‘paytmasiga propotsionaldir
. 
Ximiyaviy reaksiyalarni kinetik jihatdan klassifikatsiya qilishni dastlab