Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги муҳаммад ал-хоразмий номидаги

 
SIMSIZ SENSOR TARMOQNING ISHONCHLILIK MODELI 
TO‘G‘RISIDA 
B.I.Axmedov (assistent, Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU) 
M.R.Norboyeva (magistrant, Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU)
 
Simsiz sensorli tarmoqlar (SST) - bu monitoring, resurslar va jarayonlarni 
boshqarish muammolarini hal qilish uchun mo‘ljallangan mahalliy tarmoqlar. 
Simsiz sensor tarmoq miniatyura hisoblash moslamalari - datchiklar bilan 
jihozlangan tugunlardan (harorat, bosim, yoritish, tebranish darajasi, joylashuvi va 
boshqalar uchun sensorlar), ma’lum bir radio diapazonda ishlaydigan signal 
uzatuvchi va avtonom quvvat manbaidan iborat. Bir nechta turli xil tugunlar 
mavjud: datchiklar bilan jihozlangan va o‘lchovlarni amalga oshiradigan so‘nggi 
qurilmalar, so‘ngi qurulmalardan ma’lumot xabarlarini uzatuvchi routerlar, simsiz 
sensor tarmoqni boshqaruvchi koordinator, shuningdek simsiz sensor tarmoqni 
boshqa tarmoqlar bilan bog‘laydigan shlyuzlar va ko‘priklar. Tarmoqqa 
birlashtirilgan bunday tugunlar ma’lumot to‘plash, qayta ishlash va uzatish uchun 
geografik taqsimlangan o‘z-o‘zini tashkil qilish tizimini tashkil qiladi va tobora 
ko‘proq quyidagi sohalarda qo‘llanilmoqda: 

tebranish, harorat, bosim va boshqalar kabi parametrlarni boshqarish 
uchun aktuatorlarning mumkin bo‘lgan nosozliklarini o‘z vaqtida aniqlash; 

real vaqt rejimida monitoring ob‘ektining masofaviy tizimlariga kirishni 
boshqarish; 

---

120 

sanoat 
aktivlarini 
tekshirish 
va 
texnik 
xizmat 
ko‘rsatishni 
avtomatlashtirish; 

energiya va resurslarni tejash texnologiyalari; 

Atrof muhitning ekologik parametrlarini boshqarish. 
Yaqinda eng keng tarqalgan bo‘lib, parametrlari IEEE 802.15.4 standarti 
bilan tartibga solinadigan simsiz sensor tarmoq, shuningdek ZigBee protokol 
stekining spetsifikatsiyasi. Keyinchalik biz aynan shunday tarmoqlar haqida 
gaplashamiz. 
Bog‘lanish ta’minlanadigan fizik xudud o‘lchamlariga bog‘liq xolda simsiz 
tarmoqlarning quyidagi kategoriyalarga farqlanadi: 

simsiz shaxsiy tarmoq (Wireless personal-area network, PAN); 

simsiz lakal tarmoq (Wireless local-area network, LAN); 

simsiz regional tarmoq (Wireless metropolitan-area network, MAN); 

simsiz global tarmoq (Wireless Wide-area network, WAN). 
Simsiz sensor tarmoqni yaratish texnologiyalari ularning monitoring 
sohasida boshqa echimlarga nisbatan afzalliklarini aniqlaydi: tugunlarning 
avtonomligi, ularni erishish qiyin bo‘lgan joylarda joylashtirish imkoniyati, kam 
quvvat sarfi, o‘z-o‘zini tashkil qilish qobiliyati. Simsiz sensor tarmoqning 
kamchiliklariga ularning past darajadagi ishonchliligi kiradi, bu esa xatosiz va o‘z 
vaqtida o‘lchov natijalarini keyinchalik qayta ishlash uchun tarmoq shlyuzlariga 
etkazish ehtimoli sifatida tushuniladi. Simsiz sensor tarmoqning ishonchliligi 
ko‘plab omillar bilan belgilanadi, ularning eng muhimlari: tugunlarning apparat va 
dasturiy ta’minotining ishonchliligi, tarmoqni tarqatish maydoni, tugunlarning 
o‘zaro joylashishi, tarmoqni muntazam parvarishlash davri, tarmoq qurilmalari 
tomonidan ma’lumotlarni yig‘ish va uzatish intensivligi, uzatilayotgan axborot 
paketlarining hajmi. 
Ishlab chiqarilgan uzatishning ishonchliligi modeli paketni muvaffaqiyatli 
uzatish ehtimolligini aniqlaydi.
Ushbu modelni simsiz sensor tarmoqning i-tugunidan j-chi qismiga 
muvaffaqiyatli paket uzatish ehtimoli p
ij
miqdorini ifodalaydigan ifoda bilan 
tavsiflash mumkin.
Quyidagi jadvalda ushbu tarmoqlarni tavsifi 1-jadval 
Tarmoq turi 
Ta’sir 
doirasi 
Tavsifi 
Standartlar 
Qo‘llanish soxasi 
Masofasi
va tezligi 
simsiz shaxsiy 
tarmoqlar 
Foydalanuvch
idan bevosita 
yakinlikda 
o‘rtacha
Bluetooth, IEEE, 
802.15, IRDA 
Tashqi qurilmalar 
kabellarning 
o‘rnida 
17metrgach
a 
2 Mbit/s 
simsiz 
lokal 
tarmoqlar
Binolar va 
kampuslar 
doirasida 
yuqori 
IEEE 802.15, Wi-
Fi, Hiper-LAN 
Simli tarmoqlarni
mobil 
kengaytirish 
54 Mbit/s 
simsiz regional 
tarmoqlar
Shaxar 
doirasida 
yuqori 
Patentli 
IEEE 802.16, 
Binolar va 
korxonalar va 
internet orasida 
100 Gbit/s 

---

121 
WIMAX 
belgilangan simsiz 
simsiz 
global 
tarmoqlarS 
Butun 
dunyo 
bo‘yicha 
past
CDPD va 2, 2,5 
va 3 avlod uyali 
telefon orqali 
tizimlar 
Binodan 
tashqarida
internetdan mobil 
foydalanish 
56 Kbit/s 
ba’zida 
170 Kbit/s 
P
ij
ni hisoblash ifodasini quyidagicha yozish mumkin: 
𝑝
𝑖𝑗
= 𝑄
𝑗
∑ 𝑃
(𝑘)
𝑃
𝑤
(𝑘)
𝑁
𝑎
𝑘=1
(𝜏
𝑗
) 
bu erda Q
j
- bu i-tugun paketni marshrut jadvalidagi j -dan yuqori bo‘lgan 
tugunlarga uzatmasligi ehtimoli: 
N
a
- paketni bitta tugunga uzatish uchun muvaffaqiyatsiz urinishlarning 
maksimal soni;
P
(k)
- k-urinishdan paketni uzatish ehtimoli: 
𝑃
𝑤
(𝑘)
(𝜏
𝑗
)
- tugun paketni uzatish uchun k urinish qila olish ehtimoli bormi vaqt τ
j
.