Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги

16.3. Bolani farzandlikka olish to‘g‘risidagi ishlar

Mamlakatimizda ota-ona qaramog‘idan mahrum bo‘lgan bolalarga ko‘maklashish, ularni joylashtirish va turmushini yo‘lga qo‘yishda, shuningdek farzandsiz oilalar uchun farzandlikka olish instituti muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki farzandlikka olish natijasida bolaning hamda uni farzandlikka oluvchilarning manfaatlarini uyg‘unligi va hamohangligi yuz beradi. O‘z navbatida, ushbu jarayonda ota-ona qaramog‘idan mahrum bo‘lgan voyaga yetmaganlarning huquq va qonuniy manfaatlarini himoya qilish, ushbu jarayonlarda qonuniylikni ta’minlashga ham alohida e’tibor berish talab etiladi. Bu esa farzandlikka olishning ma’muriy tartib-taomillari o‘rniga qonunchilikda belgilangan protsessual tartib asosida sud tomonidan amalga oshirilishining belgilanishiga olib keldi. Darhaqiqat, bolani farzandlikka olish to‘g‘risidagi ishlarning sud tomonidan ko‘rilishi va hal etilishi, ushbu jarayonlarda sud nazoratining ta’minlanishi ijtimoiy himoyaga muhtoj, ota-ona qaramog‘idan mahrum bo‘lgan bolalarning huquq va qonuniy manfaatlarini himoya qilishdagi muhim qadamlardan biri bo‘ldi.

Farzandlikka olish to‘g‘risidagi ariza bolani farzandlikka olishni istagan O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari tomonidan farzandlikka olinayotgan bolaning yashash (turgan) joyidagi fuqarolik ishlari bo‘yicha tumanlararo, tuman (shahar) sudiga beriladi. O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi bo‘lgan bolani farzandlikka olishni istovchi O‘zbekiston Respublikasi hududidan tashqarida doimiy yashayotgan O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari, chet el fuqarolari yoki fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar farzandlikka olish to‘g‘risidagi arizani farzandlikka olinayotgan bolaning yashash (turgan) joyidagi tegishincha Qoraqalpog‘iston Respublikasi fuqarolik ishlari bo‘yicha sudiga, fuqarolik ishlari bo‘yicha viloyat yoki Toshkent shahar sudiga beradi (FPKning 298-moddasi).
Farzandlikka olish to‘g‘risidagi arizada quyidagilar ko‘rsatilgan bo‘lishi kerak:

• 
  farzandlikka oluvchilarning (oluvchining) familiyasi, ismi,
  otasining ismi, ularning (uning) yashash joyi;
  
• 
  farzandlikka olinayotgan bolaning familiyasi, ismi, otasining ismi va tugilgan sanasi, uning yashash (turgan) joyi, farzandlikka olinayotgan bolaning ota-onasi to‘g‘risidagi, aka-uka va opa-singillari borligi yoki yo‘qligi haqidagi ma’lumotlar;
  
• 
  farzandlikka oluvchilarning (oluvchining) farzandlikka olish to‘g‘risidagi iltimosini asoslovchi holatlar va mazkur holatlarni tasdiqlovchi dalillar;
  
• 
  farzandlikka oluvchilar (oluvchi) bolaning tug‘ilganlik to‘g‘risidagi dalolatnoma yozuviga tegishli o‘zgartirishlar kiri-tishni istagan taqdirda – farzandlikka olinayotgan bolaning familiyasini, ismini, otasining ismini, tug‘ilgan sanasini (ko‘pi bilan bir yilga), farzandlikka olinayotgan bolaning tug‘ilgan joyini (agar bola o‘n yoshdan oshmagan bo‘lsa) o‘zgartirish haqidagi, bolaning tug‘ilganlik to‘g‘risidagi dalolatnoma yozuviga farzand-likka oluvchilarni (oluvchini) ota-ona (ota yoki ona)sifatida qayd etish haqidagi iltimos.
  

Farzandlikka olish to‘g‘risidagi ariza farzandlikka oluvchilar
(oluvchi) tomonidan imzolanadi (FPKning 299-moddasi).
Bu jarayonda farzandlikka olish to‘g‘risidagi arizaga ilova qilinadigan hujjatlar ham muhim ahamiyatga ega. Bularga:

• 
  nikohda turgan shaxslar (shaxs) tomonidan farzandlikka olinganda – farzandlikka oluvchilarning (oluvchining) nikoh tuzilganligi to‘g‘risidagi guvohnomasining ko‘chirma nusxasi;
  
• 
  er-xotindan biri tomonidan farzandlikka olinganda – boshqasining roziligi. Agar er-xotin oilaviy munosabatlarni tugatgan, bir yildan ortiq birga yashamayotgan bo‘lsa va erning (xotinning) yashash (turgan) joyi noma’lum bo‘lsa, shuningdek bu holatlarni tasdiqlovchi hujjatlar mavjud bo‘lsa, farzandlikka olishda uning roziligi talab qilinmaydi;
  
• 
  nikohda turmagan shaxs tomonidan farzandlikka olinganda – farzandlikka oluvchi pasportining ko‘chirma nusxasi va nikohda turmasligi haqidagi ma’lumotnoma;
  
• 
  farzandlikka oluvchilarning (oluvchining) sog‘lig‘i holati
  to‘g‘risidagi tibbiy xulosa (psixiatriya, sil kasalligiga karshi kurash va narkologiya muassasalaridan, shuningdek OITSga karshi kurash markazidan ma’lumotnomalar);
  
• 
  fuqaro farzandlikka olishga nomzod sifatida hisobga
  qo‘yilganligi to‘g‘risidagi hujjat, bundan Oila kodeksi 154-modda-sining ikkinchi – beshinchi xatboshilarida nazarda tutilgan hollar mustasno;
  
• 
  farzandlikka oluvchilarning (oluvchining) ish joyidan egallab turgan lavozimi va ish haqi to‘g‘risidagi ma’lumotnoma yoki boshqa daromad manbalari haqidagi ma’lumotnoma;
  
• 
  turar joyga bo‘lgan mulk huquqini yoki turar joydan foydalanish huquqini tasdiqlovchi hujjat.
  

Sudda ushbu toifadagi ishlarning to‘g‘ri va o‘z vaqtida ko‘rilishi hamda hal etilishini ta’minlash hamda bu haqdagi ariza-lar bilan murojaat qiluvchi shaxslarga qulaylik yaratish maqsadida protsessual qonun farzandlikka olish to‘g‘risidagi arizalarga ilova qilinadigan hujjatlar ro‘yxatini belgilaganligini ham alohida qayd etish lozim. Unga ko‘ra, O‘zbekistan Respublikasi fuqarolarining boshqa davlat fuqarosi bo‘lgan bolani farzandlikka olish to‘g‘risidagi arizasiga ushbu moddaning birinchi qismida ko‘rsatilgan hujjatlardan tashqari quyidagilar ilova qilinadi:

• 
  farzandlikka olinayotgan bolaning O‘zbekiston Respublikasi hududida doimiy yashashi uchun O‘zbekiston Respublikasi vakolatli organining roziligi;
  
• 
  farzandlikka olinayotgan bola qonuniy vakilining va bola qaysi davlat fuqarosi bo‘lsa, o‘sha davlat vakolatli organining roziligi;
  
• 
  farzandlikka olinayotgan bolaning tug‘ilganlik to‘g‘risidagi dalolatnoma yozuvidan ko‘chirma;
  
• 
  farzandlikka olinayotgan bolaning sog‘lig‘i holati, jismoniy va aqliy rivojlanishi haqidagi tibbiy xulosa;
  
• 
  o‘n yoshga to‘lgan farzandlikka olinayotgan bolaning farzandlikka olinishiga, shuningdek familiyasi, ismi, otasining ismi o‘zgartirilishi mumkinligiga va farzandlikka oluvchilarning (oluvchining) uning ota-onasi (otasi yoki onasi) sifatida qayd etilishiga roziligi, bundan Oila kodeksining 156-moddasida nazarda tutilgan hollar mustasno.
  

Oila kodeksining 156-moddasi ikkinchi qismining uchinchi, to‘rtinchi va beshinchi xatboshilarida ko‘rsatilgan hujjatlar belgilangan tartibda legalizatsiya qilinishi yoxud ularga belgilangan tartibda apostil qo‘yilgan bo‘lishi kerak. Bunda taqdim etiladigan hujjatlar O‘zbekiston Respublikasining davlat tiliga tarjima qilingan va notarial tasdiqlangan bo‘lishi kerak. Agar ushbu modda ikkinchi qismining beshinchi xatboshisida ko‘rsatilgan hujjat O‘zbekiston Respublikasi hududida berilgan bo‘lsa, legalizatsiya qilinishi yoki apostil qo‘yilishi hamda tarjima qilingan bo‘lishi to‘g‘risidagi talablar ushbu hujjatga nisbatan tatbiq etilmaydi.
O‘zbekiston Respublikasi hududidan tashqarida doimiy yashovchi O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari, chet el fuqarolari yoki fuqaroligi bo‘lmagan shaxslarning O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi bo‘lgan bolani farzandlikka olish to‘g‘risidagi arizasiga ushbu moddaning birinchi qismida ko‘rsatilgan hujjatlar, shuningdek farzandlikka oluvchilar qaysi davlat fuqarosi bo‘lsa, o‘sha davlat (bola O‘zbekiston Respublikasi hududidan tashqarida doimiy yashovchi O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari, fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar tomonidan farzandlikka olinayotganda – ushbu shaxslar qaysi davlatda doimiy yashash joyiga ega bo‘lsa, o‘sha davlat) vakolatli organining ularning yashash sharoitlari haqidagi va farzandlikka oluvchi bo‘la olish imkoniyatlari to‘g‘risidagi
xulosasi, tegishli davlat vakolatli organining farzandlikka olinayotgan bolaning ushbu davlatga kirishi va mazkur davlat hududida doimiy yashashi uchun ruxsatnomasi, farzandlikka oluvchilarning (oluvchining) O‘zbekiston Respublikasining xorijdagi diplomatik vakolatxonasi vakillariga farzandlikka olingan bola haqida axborot berish va bola bilan muloqot qilish imkoniyatini berish to‘g‘risidagi notarial tasdiqlangan majburiyati ilova kilinadi.
Chet el fuqarolari bo‘lgan yoki fuqaroligi bo‘lmagan farzandlikka oluvchi shaxslar tomonidan taqdim etiladigan hujjatlar belgilangan tartibda legalizatsiya qilinishi yoxud ularga belgilangan tartibda apostil qo‘yilgan bo‘lishi kerak. Bunda taqdim etiladigan hujjatlar O‘zbekiston Respublikasining davlat tiliga tarjima qilingan va notarial tasdiqlangan bo‘lishi kerak.
Ushbu moddaning birinchi, ikkinchi va to‘rtinchi qismlarida
ko‘rsatilgan hujjatlar sudga ikki nusxada takdim etiladi (FPKning 300-moddasi).
Farzandlikka olish to‘g‘risidagi ishni sud muhokamasiga tayyorlashda ajrim chiqaradi, unga ko‘ra farzandlikka olinayotg‘an bolaning yashash (turgan) joyidagi vasiylik va homiylik organlari zimmasiga farzandlikka olishning asosli ekanligi va farzandlikka olinayotgan bolaning manfaatlariga muvofiqligi to‘g‘risida sudga xulosa taqdim etish majburiyati yuklanadi.
Vasiylik va homiylik organining farzandlikka olishning asosli ekanligi to‘g‘risidagi va farzandlikka olinayotgan bolaning
manfaatlariga muvofiqligi haqidagi xulosasiga quyidagilar ilova
qilingan bo‘lishi kerak:

• 
  farzandlikka olinayotgan bolaning yashash (turgan) joyi yoki
  farzandlikka oluvchilarning (oluvchining) yashash joyi bo‘yicha vasiylik va homiylik organi tomonidan tuzilgan farzandlikka oluvchilarning (oluvchining) yashash sharoitlarini tekshirish dalolatnomasi;
  
• 
  Farzandlikka oluvchilarning (oluvchining) yashash sharoit-larini tekshirish dalolatnomasida boshqa ma’lumotlar bilan birga Oila kodeksining 152-moddasida nazarda tutilgan farzandlikka olish uchun to‘siqlar borligi yoki yo‘qligi ko‘rsatilishi shart;
  
• 
  farzandlikka olinayotgan bolaning tug‘ilganlik to‘g‘risidagi
  dalolatnoma yozuvidan ko‘chirma;
  
• 
  farzandlikka olinayotgan bolaning sog‘lig‘i holati, jismoniy va aqliy rivojlanishi haqidagi tibbiy xulosa;
  
• 
  o‘n yoshga to‘lgan farzandlikka olinayotgan bolaning farzand-likka olishga, shuningdek familiyasi, ismi, otasining ismi o‘zgartirilishi mumkinligiga va farzandlikka oluvchilarning (oluvchining) uning ota-onasi (otasi yoki onasi) sifatida qayd etilishiga roziligi, bundan Oila kodeksining 156-moddasida nazarda tutilgan hollar mustasno;
  
• 
  bola ota-onasining (otasining yoki onasining) uning farzandlikka olinishiga roziligi, o‘n olti yoshga to‘lmagan ota-onaning bolasi farzandlikka olinayotganda esa ota-ona qonuniy vakillarining ham roziligi, qonuniy vakillar mavjud bo‘lmagan taqdirda esa vasiylik va homiylik organining roziligi, bundan Oila kodeksining 160-moddasida nazarda tutilgan hollar mustasno;
  
• 
  bolaning qarindoshlari bo‘lmagan, O‘zbekiston Respublikasi hududidan tashqarida doimiy yashovchi O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari, chet el fuqarolari yoki fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar tomonidan farzandlikka olinganda ota-ona qaramog‘idan mahrum bo‘lgan bolalarni va farzandlikka olishga nomzodlarni hisobga olish bo‘yicha ma’lumotlar bazasida farzandlikka olinayotgan bola to‘g‘risidagi ma’lumotlar mavjudligini tasdiqlovchi hujjat, shuningdek bolani O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari oilasiga tarbiyaga olish yoki bolaning qarindoshlari tomonidan, ushbu qarindoshlarning fuqaroligi va yashash joyidan qat’i nazar, farzandlikka olinishi imkoniyati mavjud emasligini tasdiqlovchi hujjatlar.
  
• 
  Boshqa davlat fuqarosi bo‘lgan bolani yoki fuqaroligi bo‘lmagan shaxs bo‘lgan bolani O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari tomonidan farzandlikka olishda vasiylik va homiylik organining farzandlikka olish asosli ekanligi to‘g‘risidagi va farzandlikka olinayotgan bolaning manfaatlariga muvofiqligi haqidagi xulosasiga ushbu modda ikkinchi qismining ikkinchi xatboshisida ko‘rsatilgan hujjat ilova qilinishi kerak.
  
• 
  Zarur bo‘lgan hollarda, sud boshka hujjatlarni (ma’lumotlarni) ham talab qilib olishi mumkin (FPK 301-moddasi).
  

Sud farzandlikka olish to‘g‘risidagi ishlarni farzandlikka
oluvchilar (oluvchi), vasiylik va homiylik organlarining vakillari,
shuningdek prokuror albatta ishtirok etgan holda ko‘rib chiqadi. Zarur hollarda, sud farzandlikka olinayotgan bolaning ota-onasini (otasini yoki onasini), uning qarindoshlarini va boshqa manfaatdor
shaxslarni, shuningdek o‘n yoshga to‘lgan bolaning o‘zini ishda ishtirok
etishga jalb qilishi mumkin.
Sud farzandlikka olish to‘g‘risidagi ishlarni sudning yopiq
majlisida ko‘rib chiqadi (FPKning 302-moddasi).
Sud farzandlikka olish to‘g‘risidagi ishni mazmunan ko‘rib chiqib, farzandlikka olish haqidagi arizani qanoatlantirish to‘g‘risida yoxud uni qanoatlantirishni butunlay yoki qisman rad etish haqida hal qiluv qarori chiqaradi.
Farzandlikka olish to‘g‘risidagi ariza qanoatlantirilgan taqdirda, sudning hal qiluv qarorida farzandlikka olingan bolaning tug‘ilganligini qayd etish daftariga o‘zgartirishlar kiritish uchun zarur bo‘lgan farzandlikka olingan va farzandlikka oluvchilar (oluvchi) haqidagi barcha ma’lumotlar ko‘rsatiladi. Bola bitta shaxs tomonidan farzandlikka olinayotganda uning manfaatlarini ko‘zlab, agar farzandlikka oluvchi erkak bo‘lsa, onasining xohishiga ko‘ra yoki agar farzandlikka oluvchi ayol bo‘lsa, otasining xohishiga ko‘ra, shuningdek agar farzandlikka olinayotgan bolaning otasi yoki onasi vafot etgan bo‘lsa, vafot etgan ota yoki ona ota-onasining (buvaning yoki buvining) iltimosiga ko‘ra sudning farzandlikka olish to‘g‘risidagi qarorida farzandlikka olingan bolaning otasi yoki onasi bilan yoxud vafot etgan otasining yoki onasining qarindoshlari bilan huquqiy munosabatlari saqlanib qolishi ko‘rsatib o‘tiladi.
Farzandlikka olish to‘g‘risidagi ariza qanoatlantirilgan taqdirda, farzandlikka oluvchilar (oluvchi) va farzandlikka olinayotgan bolaning o‘zaro huquq va majburiyatlari farzandlikka olingan bolaning tug‘ilganligini qayd etish daftariga zarur o‘zgartishlar kiritilgan kundan e’tiboran belgilanadi. Sud farzandlikka olish to‘g‘risidagi hal qiluv qarori qonuniy kuchga kirgan kundan e’tiboran uch kun ichida ushbu hal qiluv qaroridan ko‘chirma nusxasini farzandlikka olinayotgan bolaning tug‘ilganligi ro‘yxatga olingan joydagi fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etish organiga yuborishi shart (FPKning 303-moddasi).
Farzandlikka olishni bekor qilish to‘g‘risidagi ishlarni ko‘rib chiqish va hal etish da’vo ishlarini yuritish tartibida hamda oila to‘g‘risidagi qonun hujjatlarida ko‘rsatilgan asoslar bo‘yicha amalga oshiriladi (FPKning 304-moddasi).