Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик институти шорахметов шоакбар шорустамович

10-боб. СУД ХАРАЖАТЛАРИ


103-м о д д а. Суд харажатларининг турлари


Суд харажатлари давлат божи ва ишни кўриш билан боғлиқ чиқимлардан иборатдир.


1. Фуқаролик ишлари бўйича одил судловни амалга оширишда давлат томонидан сарфланадиган маблағларнинг муайян қисми ишда манфаатдор бўлган шахслар томонидан тўланади. Қонун бу шахсларга (фуқаролар ва ташкилотларга) судларда фуқаролик иш­ларини юритиш юзасидан қилинадиган суд харажатларини-давлат божи ва ишни кўриш билан боғлиқ бўлган чиқимларни қоплашни юклайди.
Суд харажатларини бир қисмини давлат божи ташкил этади. Бу божлар судлар томонидан фуқаролик ишини юритилиши муносаба­ти билан қилинадиган харажатлар учун олинадиган ҳақ бўлиб кўрилади.
Демак, давлат божи давлат ташкилотлари, шу жумладан судлар томонида иш кўриш билан боғлиқ бўлган харажатлар эвазига ундириладиган ҳақ ҳисобланар экан.
Давлат божининг миқдори қонун билан белгиланган бўлиб, қоида бўйича даъво қиймати (баҳоси), яъни даъвогарнинг мулкий манфаатининг пул билан ифодаланган суммаси миқдорига боғлиқ бўлади. Суд орқали талаб қилинадиган пул ёки мулк қиймати қанча кўп бўлса, олинадиган давлат божи ҳам шунга яраша кўпроқ белгиланади.
2. Ишнинг судда кўрилиши билан боғлиқ бўлган харажатлар­нинг иккинчи қисмини суд чиқимлари ташкил қилади. Ишни кўриш билан боғлиқ бўлган чиқимлар: гувоҳларга ва экспертларга тўланадиган суммалардан, иш учун аҳамиятли бўлган жойнинг суд томонидан бориб кўрилиши билан боғлиқ бўлган харажатлардан, ФПКнинг 140-моддасида кўрсатилган ҳолларда жавобгарни, чунон­чи, алимент тўлашдан ёки бировга етказилган зарар ҳақини тўлаш­дан қочган шахсни қидириш учун қилинган харажатлардан ва суднинг ҳал қилув қарорини ижро этиш билан боғлиқ бўлган харажатлардан иборат бўлади.
Ишдан манфаатдор бўлган шахслар томонидан суд харажат­лари тўлатилишининг аҳамияти давлат учун маблағ олишда эмас, балки тарафларнинг ўзларининг фуқаролик ҳуқуқий бурчларини ихтиёрий равишда бажаришга рағбатлантириш ва асоссиз низо­ларнинг қўзғатилишига йўл қўймасликдир.
3. Суд харажатлари ишда иштирок этувчи шахсларнинг ҳамма­сидан ундирилмасдан, фақат иш бўйича манфаатдор бўлган шахс­лардан, асосан даъвогар ва жавобгарлардан ундирилади. Булардан ташқари, процессда биргаликда иштирок этувчилар (шерик даъво­гар, шерик жавобгар)лардан ҳамда учинчи шахслардан ҳам ундири­лади.