Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик институти шорахметов шоакбар шорустамович

155-м о д д а. Бир неча талабни бирлаштириш


Даъвогар бир аризада ўзаро боғлиқ бўлган бир неча талабни бирлаштиришга ҳақли.


1. Бозор иқтисодиёти шароитида нафақат хўжалик тармоқлари­да шу билан бирга суд соҳасида ҳам тежамкорликка аҳамият бе­риш, шахсларнинг қонуний ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш­га кўмаклашади. ФПКнинг 155-моддасидаги қоиданинг моҳияти ҳам юқорида қайд қилинган тежамкорликка қаратилган. Бу қоидага кўра, даъвогар қўзғатаётган даъвосига боғлиқ бўлган бир неча талаблар билан судга мурожаат этишга ҳақли эканлиги, бу ўз нав­батида ечимини топиши лозим бўлган бир талабдан кейин даъвогар шу талаб асосида яна бошқа талаб билан иш қўзғатмаслик мақсади­да шу талабга бирлаштирган ҳолда иш қўзғатиш тушунилади. Бундай талабларни судья қувватлаши, лозим ҳолларда ўзининг маслаҳати билан шу йўлни тутиш суднинг ҳам, тарафларнинг ҳам вақтини ва тегишли харажатларини тежашга имкон беришлигини тушунтиришлари лозим.
Бир неча талабларни бирлаштирганда иш кўриш бир процесс­нинг ўзида ўтади.
Бир неча талабни бирлаштириш суд амалиётида кўп учрайди­ган ҳоллардан бўлиб, бунинг учун фуқаролик ишининг даъво асос­лари ва предметлари умумий бир-бирлари билан боғлиқ, талаблар ҳам бир турда бўлганида-даъволарнинг объект сифатида бирлашти­рилиши кераклиги тўғрисида сўз боради. Бунга мисол қилиб ишга қайта тикланиш ва ноилож бекор юргани учун ҳақ тўланиши ёки ҳовли-жойга (иморатга) бўлган эгалик ҳуқуқининг эътироф этили­ши (тан олиниши) ва жавобгарнинг кўчирилиши; даъвогарни ёинки эр-хотиннинг ажратиш тўғрисидаги иши кўрилишида уларнинг вояга етмаган фарзандлари учун алиментлар ундириш тўғрисидаги даъвонинг бир ишга қўшиб ҳал қилинишини ҳам кўрсатсак бўлади.
Никоҳдан ажратиш тўғрисидаги ишнинг кўрилишида юқорида­ги талаблардан ташқари суд боланинг тақдири ва кимда қолиши; оилавий турмуш даврида тўпланган мол-мулкни бўлиш; меҳнатга яроқсиз эр-хотинга моддий ёрдам кўрсатиш ҳақида ва бошқа ни­коҳдан ажралиш билан боғлиқ масалаларни бирлаштириб кўришга ҳақли. Шу билан никоҳдан ажратишда айрим талабларни бирлаш­тиришга йўл қўймаслиги (агар бирлаштириш тарафларнинг ман­фаатига зид келган ҳоллар) ҳам мумкин.
2. Амалда бир неча талабни бирлаштирганда битта даъвогар битта жавобгарга нисбатан талаб билан, лекин талаб предмети турли бўлиши ҳамда бир неча даъвогар бир неча жавобгарларга нисбатан талаб қўйилган ариза берилиши мумкин (ФПКнинг 41-моддаси).
Бир неча талабларни бирлаштиришда даъвонинг предмети, иш­тирок этувчи шахслари ўхшаш бўлади. Талабларни бирлаштириш алоҳида-алоҳида талаблар бўйича суднинг бир-бирига зид чиқари­ладиган қарорларнинг олдини олишга ҳам қаратилган тадбир­лардан ҳисобланади.
3. Судья бир неча талабларни бирлаштириши мақсадга муво­фиқ эмас, деган асосларга кўра, даъво аризани қабул қилишни рад этмаслиги керак ёки иш манфаатини ҳисобга олган ҳолда суд аризани кўрмасдан қолдирмасдан, уларни бир ёки бир неча ишга ажратиш масаласини ҳал этиш масалаларини ҳам чуқур таҳлил қилиш мақсадга мувофиқ.
Муқаддам жавобгардан нафақа ундирилмаган ва уни ундириш ҳақидаги масала ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиш тўғрисидаги даъво билан биргаликда ҳал этилаётган бўлса, суд, жавобгар суд мажлисига келишдан бўйин товлаётган тақдирда, Ўзбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг
180-моддасига мувофиқ, унга нисбатан жарима солишга ҳақли. Жавобгарнинг яшаш жойи аниқ бўлган ҳолда, суд унга нисбатан қидирув эълон қилади¹.
2) Фуқаролик ҳолати далолатномаларини қайд қилиш органида никоҳдан ажратилган, кейинчалик эса никоҳдан ажратиш қайд қилинган ёзувини бекор қилиш ва уни ҳақиқий эмас деб топиш ҳақида талаб қўйилганида, суд бу ҳар икки талабни бир вақтда ҳал қилади².
3) Ўзбекистон Республикаси Оила кодексининг 81-моддасига мувофиқ, ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиниши ота-онанинг болаларини таъминлаш мажбуриятидан озод қилмайди. Шу сабаб­ли суд жавобгарни ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилишда, Ўз­бекистон Республикаси Фуқаролик процессуал кодексининг 205-207-моддалари қоидаларига асосланиб, ундан алимент ундириш тўғрисидаги масалани, бундай даъво қўзғатилган-қўзғатилмаган­лигидан қатъи назар, биргаликда ҳал этиши шарт³.