Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик университети

Учинчидан, ижтимоий-меҳнат соҳасида мамлакатимизда юз берган сўнгги ижобий ўзгаришлар, хусусан, болалар меҳнатининг тақиқланганлиги, мажбурий меҳнатга чек қўйилганлиги айрим тоифадаги ходимлар меҳнатини ҳуқуқий тартибга солишга ҳам ҳам ўз таъсирини ўтказмасдан қолмайди. Жумладан, болалар меҳнатининг тақиқланиши билан вояга етмаганлар билан меҳнат шартномасини тузишда янги қоидаларни ишлаб чиқишга, мажбурий меҳнатнинг тугатилиши эса икки ойгача ва мавсумий ишлар бўйича меҳнат шартномаларини тузиш тартибларига тегишли ўзгартишларни киритишга олиб келади.
Тўртинчидан, меҳнат шартномаси институтининг ҳозирги замон ривожланиш тенденциялари меҳнат ҳуқуқи ривожининг умумий тенденцияларига амалий жиҳатдан тўла мос келади. Бир томондан ҳуқуқий тартибга солишнинг диспозитив асослари кенгайганлиги ва бу шартномавий усулни истиқболда ривожлантиришни билдирса, бошқа томондан ҳуқуқий тартибга солишда дифференциациянинг кенгайганлигидан дарак беради. Бу эса энг аввало, технологияларнинг мураккаблашуви, меҳнат тақсимотининг чуқурлашуви, уларда ихтисослашувнинг кучайиши, давлат ижтимоий сиёсатининг инсонпарварлашуви, экологик вазиятнинг мураккаблашуви ва бошқа объектив омиллар билан боғлиқ. Таъкидлаш лозимки, замонавий шароитларда меҳнат муносабатларида амал қилувчи хилма-хилликни мутлақ ҳолда умумий тусдаги нормалар билан тартибга солиш имкони мавжуд эмас. Мисол учун аёллар, вояга етмаганлар, ногиронлар меҳнати алоҳида ёндашувни талаб қилади. Таълим муассасидаги ва шахтадаги меҳнат шартли фарқларга эга, шунинг учун ушбу фаолият турларининг ҳар бири алоҳида норматив ёндашувни талаб қилади. Чунки умумий қоидалар универсал, умумхарактерга эга, алоҳида қоидалар эса давлат, жамият ва шахс нуқтаи назаридан анча муҳим бўлган у ёки бу соҳада меҳнатнинг турли жиҳатлари, турли шароитларда, у ёки бошқа ходимлар тоифалари ҳисобга олинган ҳолда тартибга солишни тақозо қилади. Шу жиҳатдан мавзу доирасида гендер белгилар бўйича – ёшлар, пенсионерлар, аёллар меҳнати; соғлиғи ҳолатига кўра – ногиронлиги бўлган шахслар, ҳомиладор аёллар меҳнати; ишнинг характерига кўра – оғир, зарарли, хавфли, ноқулай табиий иқлим шароитларда ишлаётганлар меҳнати, меҳнат алоқасининг хусусиятига кўра – ўриндошлар, касаначилар, корхона раҳбарлари, масофавий ходимлар меҳнати; соҳавий дифференциация белгиларига кўра – давлат хизматчилари, илмий ва педагог ходимлар, транспорт ходимлари, спортчилар ва тренерлар, диний хизматчилар меҳнатини ҳуқуқий тартибга солишнинг хусусиятларини ўрганиш талаб этилади.