Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик институти қ. Р. Абдурасулова

жиноятлар статистикаси
билан алоқасини ҳам қайд этиб ўтиш лозим. Зотан, жиноятчи-
ликни ўрганиш замирида жиноятчиликнинг ҳолати ҳақидаги 
статистик материал, жиноятчилар шахсига доир (айниқса демо-
график) маълумотлар ѐтади, статистиканинг илмий методлари-
дан эса криминологияда кенг фойдаланилади (айниқса кузатиш, 
маълумотларни йиғиш ва гуруҳлаш). 
Боз устига, ХIV асрда криминологиянинг асосий муаммола-
рини айнан статистика назариѐтчилари томонидан ўрганиш 
кенг ривожланди (Францияда Герри, Бельгияда Кетле, Россияда 
Ткачев). Статистик таҳлил воситасида жиноятчиликнинг бошқа 
ижтимоий ҳодисалар билан алоқаларининг турли жиҳатлари 
аниқланди. Масалан, Кетле жиноятчиларни жинси ва ѐши, жи-
ноят содир этилган жой, вақт ҳамда фойдаланилган жиноят қу-
ролларига кўра таснифлашнинг ўзига хос хусусиятларини ѐри-
тиб берди. У жиноятчиликнинг баъзи бир ҳодисалар билан 
алоқасига эътиборни қаратиб, жиноятчиликнинг олдини олиш 
чора-тадбирлари ҳақида айрим муҳим хулосалар чиқарди.
Криминология фани учун 
бошқа юридик фанлари 
(айниқ-
са, 
конституциявий ва маъмурий ҳуқуқ
) маълумотлари ҳам 
муҳим аҳамиятга эга. Улар жиноят содир этиш сабаблари ва 
омилларини ўрганиш ҳамда жиноятчи шахсини тавсифлашда 
ҳам, ижтимоий профилактика субъектлари бўлган давлат ор-
ганлари ва жамоат бирлашмаларининг вазифалари ва ваколат-
ларини белгилаш, ҳуқуқбузарликларнинг олдини олиш чора-
тадбирларини аниқлашда ҳам зарур. Бунда криминологияга 

---

12 
умуман 
жиноий хулқ-атворни 
ўрганувчи ва олдини олувчи 
маъмурий ҳуқуқ яқинроқ туради.
Айни вақтда ҳуқуқбузарликларнинг энг хавфли шакли 
бўлган жиноятчилик сабаблари ва омилларининг яхлит манза-
расини бериш ва жиноятчиликнинг олдини олиш тизимининг 
умумий концепциясини ишлаб чиқишга криминологиянинг 
ўзигина қодир эканлигини назарда тутиш лозим. Бошқа юридик 
фанлари, айниқса криминал циклга кирувчи фанлар ўз вазифа-
ларини ечиш учун криминологик тадқиқотларнинг умумий на-
тижаларидан фойдаланади.
Криминология ижтимоий-ҳуқуқий фан бўлгани сабабли, 
бошқа бир қанча ноюридик фанлар билан ҳам яқин алоқаларга 
эга. Бундай фанлар орасида ижтимоий психология ва педагоги-
ка алоҳида ўрин тутади. Бу психология ва педагогика шахснинг 
индивидуал жиноий хулқ-атвори (қарашлари, анъаналари, қи-
зиқишлари ва эҳтиѐжлари) механизмини ҳамда ғайриижтимоий 
ҳодисалар, айниқса жиноятларнинг олдини олиш учун умумий 
ва индивидуал таъсир ўтказиш чора-тадбирлари тизимини ўр-
ганишда катта ѐрдам бериши мумкинлиги билан белгиланади.