Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик институти қ. Р. Абдурасулова

шахс хулқ-атвори механизми 
деб номлаш мумкин
1
. 
Мантиқ ва фалсафа фанлари маълумотларига кўра, «пред-
мет» категорияси объектнинг бир қисми, унинг парчаси, «би-
лишнинг муайянроқ объекти»дир. Бошқача айтганда, бу билиш 
субъекти идрок этиши, аниқлаши ва айтиши мумкин бўлган 
барча нарсалардир.
Фалсафа фани маълумотларига кўра, 
билиш предмети 
бу 
мазкур шарт-шароитларда муайян нуқтаи назардан ва маълум 
мақсадда ўрганилаѐтган 
объектларнинг тажрибада қайд этил-
ган ва инсоннинг амалий фаолиятида мужассамлашган жи-
ҳатлари, хоссалари ва муносабатларидир. 
Ҳар қандай фаннинг шаклланишига қараб унинг предмети 
ҳам фарқланади. 
Криминология предмети – 
ҳар қандай ва оддий хулқ-атвор 
эмас, балки 
алоҳида хулқ-атвор. 
Бу хулқ-атвор жиноий хусу-
сиятга эга, шу боис у жиноий хулқ-атвор деб аталади, яъни 
хулқ-атвор аввало жиноят қонунини, унинг нормаларини бузиш 
билан боғланади. Криминология инсон хулқ-атворини ўрга-
нувчи бошқа табиий ва ижтимоий фанлардан асосан шу жиҳати 
билан фарқ қилади. Айни шу сабабли жиноий хулқ-атвор жи-
ноят билан бевосита боғлиқ, чунки муайян жиноий қилмиш со-
дир этилганлиги туфайлигина хулқ-атвор жиноий деб эътироф 
этилади.
Бироқ ҳозирги талқиндаги криминология айрим жиноятни 
эмас, балки уларнинг 
мажмуи
– «жиноятчилик»ни ўрганади. 
Криминология учун жиноят – бу жиноятчиликнинг индивиду-
аллаштирилган (муайянлаштирилган) кўриниши. Шу боис жи-
ноятчилик жиноятларнинг оддий йиғиндиси эмас, балки айрим 
жиноятлардан фарқ қиладиган, янги, яхлит ва узвий ҳодисадир.
Шундай қилиб, жиноятчилик нисбатан оммавий хусусиятга 
эга бўлган ва айни вақтда одамлар ва жамият манфаатларига 
1
Кудрявцев В.Н. Генезис преступления. Опыт криминологического моделирования. – М., 
1998. 17-б. 

---

6 
ошиқча ижтимоий хавф туғдирадиган, шу боис амалдаги жи-
ноят қонунчилигида жиноят деб эътироф этилган ижтимоий 
белгиланган қилмишлар (ҳаракатлар ѐки ҳаракатсизлик)нинг 
муайян мажмуидир.
Шуни таъкидлаб ўтиш лозимки, жиноятчилик муайян жи-
ноятдан нафақат ҳажми ва шаклига кўра, балки айрим миқдор 
ва сифат белгилари (аввало, ҳолати, динамикаси ва таркиби)га 
кўра ҳам фарқ қилади.
Жиноятчиликнинг бу жиҳатларини ўрганиш унинг юзага ке-
лиш сабаблари ва омилларини ўрганиш учун муҳимдир.
Бинобарин,