Ўзбекистон олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент автомобил ва йўллар институти “ЙЎЛ Қурилиши” факультети

Назорат саволлари:

1. 
   Ўзбекистон Президентининг автомобил йўллари тўғрисидаги қарорлари ва фармоишлари.
   
2. 
   Автомобил йўлларини эксплуатация қилиш фанининг мақсади ва вазифалари.
   
3. 
   Йўллардаги йўл фойдаланув хизматининг асосий вазифалари.
   
4. 
   “УзАвтойўл” ДАК нинг ташкилий тузилмасини баён этинг.
   

2 – МАВЗУ. АВТОМОБИЛ ЙЎЛЛАРИНИ БОШҚАРИШНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ


Режа:

1. 
   Автомобил йўллари холати ва фаолиятини бошқаришнинг назарий асослари.
   
2. 
   Қоплама равонлиги ва унинг автомобиллар харакатланишига таъсири.
   

Таянч сўз ва иборалар: хайдовчи, автомобил, йўл – транспорт, атроф – мухит, йўл қопламаси, эксплутацион кўрсаткич, техник кўрик, йўл холати, тезлик, деформация, қоплама холати.
Траснпорт воситалари турлича ва автомобил йўллари эса ўзининг техник тоифаси, тўшамаси ва худудда жойлашуви бўйича ўзгарувчанлигидан келиб чиққан холда “Хайдовчи – Автомобил – Ташқи мухит – Йўл” боғлиқлиги қабул қилинган. Бу боғлиқликни синчиклаб ўрганиш натижасида хар бир иштирокчини якка ва умумлашган холда хулосалар чиқариш имкони яратибгина қолмай, лойихалаш ва меъёрий хужжатларини яратишга асос бўлади. Бу тузилиш шаклини бўлаклаб ўрганиш яъни 1 ва 2 хайдовчи ва автомобил оқими; 3 ва 4 одам ва автомобил йўли; 5 ва 6 одам ва ташқи мухит; 7 ва 8 автомобил оқими ва йўл; 9 ва 10 йўл ва ташқи мухит; 11 ва 12 автомобил оқими ва ташқи мухит. Бундай боғлиқларнинг ўзаро мулоқатини синчиклаб ўрганиш транспортдан фойдаланишдаги нафни аниқлашда катта ахамиятга эгадир. “Ташқи мухит – Хайдовчи” боғлиқлиги транспорт оқими жараёнинг ахборот олиш модели хисобланиб хайдовчини харакат қатнови шароитига мослашувида психофизиологик ўзгаришларга асосланади. “Хайдовчи – Автомобил” боғлиқлиги хайдовчининг физиологик имкониятлари ва автомобилнинг ижрочи механизмлар монандлигига таянган моделини ташкил қилади. Хайдовчи ташқи мухит таъсиридан хабардор бўлган холда хавфсиз харакатни таъминлайди. “Автомобил – Йўл” боғлиқлиги транспорт воситаларининг йўл тўшамаси билан узвий мулоқатидаги механик моделини ташкил қилади. Бу боғлиқликни ўрганишдан мақсад йўл тўшамасига куч таъсир этганида унинг мустахкамлиги ва ишлаш муддатини ўзгаришлиги тўшамада пайдо бўлдиган холат ўзгаришлари, йўлни сақлаш ва ундан фойдаланишда турлича тадбирлар ишлаб чиқишдан иборат. “Ташқи мухит – Йўл” боғлиқлиги мураккаб вазний харорат алмашув моделини ташкил этиб сув – харорат тартибида йўлга таъсирини аниқлашга асосланади. “Йўл – Автомобил” боғлиқлиги “Автомобил – Йўл” боғлиқлигининг тескари кўринишида намоён бўлиб, йўлнинг айрим нотекисликлари натижасида кутулмаганда нохушликлар содир бўлиб автомобилнинг айриб қисмларида мураккаблашган тебраниш жараёнлари содир бўлади. “Автомобил – Хайдовчи” боғлиқлиги “Хайдовчи – Автомобил” боғлиқлигининг тескари кўриниши бўлиб, йўлда харакатланиш шароитларини хайдовчининг иш унумдорлигига таъсирини ўрганишга имконият яратиб беради. “Ташқи мухит – Автомобил” боғлиқлиги автомобилнинг мустахкамлиги ва турли иқлим шароитларида ишлай олишлигини ўрганишга қаратилган. Табиийки булар турли даражада ўзаро боғланган бўлиб автомобил йўлларидан фойдаланиш ечимларини ишлаб чиқишга қўл келади. Бунда боғлиқликлардан асосийлари “Ташқи мухит – Хайдовчи”, “Автомобил – Йўл”, “Ташқи мухит – Йўл” хисобланиб, буларга физик – механик ёндошув автомобил йўлларидан фойдаланишда назарий ёчимнинг асоси хисобланади.

Одам

1

5





2

6

3

4

9

7