Ўзбекистон миллий университети

МИРЗО УЛУҒБЕК НОМИДАГИ
ЎЗБЕКИСТОН МИЛЛИЙ УНИВЕРСИТЕТИ

ГЕОГРАФИЯ ВА ТАБИИЙ РЕСУРСЛАР ФАКУЛТЕТИ ГИДРОМЕТЕОРОЛОГИЯ ЙЎНАЛИШИ

III-КУРС ТАЛАБАСИ САИТМУРОДОВ САЛИМЖОННИНГ “УМУМИЙ ГИДРОЛОГИЯ” ФАНИДАН

“ЎРТА ОСИЁ КЎЛЛАРИ ГЕНЕЗИСИ, ТУРЛАРИ ВА ТАРҚАЛИШИ ҲАҚИДА” МАВЗУСИДАГИ

КУРС ИШИ

Бажарди: Саитмуродов С..

Текширди: Хамзаева Ж.
Тошкент - 2019

М У Н Д А Р И Ж А

Кириш……………………………………………………………………………3

1-БОБ. КЎЛЛАР ҲАҚИДА УМУМИЙ МАЪЛУМОТЛАР………………….5

1. 
   Кўл тушунчаси ҳақида………………………………………..................5
   
2. 
   Кўл ботиғи ва унинг қисимлари………………………………………...7
   
3. 
   Кўллар географияси ……………………………………………………..9
   

2-БОБ. КЎЛЛАРНИ ГЕНЕЗИСИ БЎЙИЧА ТАСНИФЛАШ ………….........15
2.1. М.А. Первуҳин таъснифи…………………………………………………15
2.2. Ж. Е. Хатчинсон таснифи………………………………………………....19
3-БОБ. ЎРТА ОСИЁО КЎЛЛАРИ ГЕНЕЗИСИ ҲАҚИДА………………….20
3.1. Табиий кўллар.........………………………………………………………20
3.2. Антропоген кўллар……………………………………………………….26
Хулоса ………………………………………………………………..................29
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати ………………………………………....31
Кириш
Кўллар пайдо бўлиши, жойлашиш ўрни, шакли, ўл­чамлари, гидрологик режими ва бошқа бир қанча хусу­сиятлари билан фарқланади, аниқроғи ер юзида айнан ўх­шаш бўлган кўллар учрамайди. Шу туфайли бўлса керак, кўлларнинг уларга хос бўлган барча табиий хусусиятларини ўзида акс эттира оладиган ягона таърифи ҳам йўқ. Ҳатто "Кўлшунослик"ка бағишланган махсус тадқиқотларда ҳам ушбу масалага ўта эҳтиёткорлик билан ёндошилган.
Айрим ер ва сув илмига оид дарсликлар, ўқув қўл­ланмалари ва луғатларнинг кўлларга тегишли қисмлари уларнинг таърифи билан бошланади. Лекин бу таърифлар ушбу китоб (тадқиқот)ларнинг кўлларни ўрганиш бўйича ўз олдиларига қўйган мақсад ва вазифаларига мос келади, аниқроғи улар юқорида қайд этилганидек, мазмунан бир­ биридан фарқ қилади. Масалан, ана шундай манбаларнинг бирида "Кўл деб, қуруқликнинг атрофи берк сойликларида жойлашган оқимсиз ёки оқими суст, океан билан ўзаро боғланмаган, ўзига хос экологик шароит ва организмларга эга бўлган сув ҳавзаларига айтилади", деб ёзилган, иккин­чисида эса "Кўл­ер сиртидаги сувга тўлган ботиқ бўлиб, қирғоқлари шамол юзага келтирган тўлқинлар ва оқимлар таъсирида шаклланган, сув алмашинуви секин борадиган табиий сув ҳавзасидир" каби қайд этилган таърифларни ўқиймиз.
Гидрологик нуқтаи­назардан қараганда кўл таърифида қуйидаги икки асосий хусусият акс этиши шарт: 1) ер сиртидаги ботиқлик ва 2) унда кўл деб аташга имкон бе­радиган миқдордаги сувнинг мавжуд бўлиши. Айрим чет эллик олимлар кўл бўлиши учун юқоридагиларга қўшимча сифатида қуйидаги шартларни ҳам қўшади: 1) океан ва денгизлардан маълум узоқликда жойлашган ботиқлик тўла ёки қисман сув билан тўлиши; 2) сув юзаси ўлчамлари тўлқин ҳосил қила олиш даражасида катта ва бу тўлқинлар қирғоқларни юва оладиган кучга эга бўлиши керак. Бу ерда, албатта, тўлқиннинг баландлиги ҳам ҳисобга олинади.
Яна бир масала шундан иборатки, кўллар дарё ўза­нининг кенгайган ва натижада сувнинг оқиш тезлиги нис­батан кичик бўлган қисмидан фарқ қилиши ҳам лозим. Буни фарқлаш мезони, яъни бу жой кўл деб аталиши учун қандай ўлчамда кенгайиши ва сувнинг оқиш тезлиги қандай қийматларда камайиши керак? Бу саволларга Д.Марк ва М.Гудчайлд қуйидагича жавоб беради: кўллар ер сиртидаги сув ҳавзалари бўлиб, уларда оқим тезлиги муаллақ оқи­зиқларни ҳаракатга келтира олмаслик даражасида кичик бўлади. Демак, юқоридаги каби ҳолларда дарё ўзани қайд этилган тезликни таъминлайдиган даражада кенгайиши лозим.