Ўзбекистон миллий университети

а) эрозион кўллар косаларининг ҳосил бўлишига муз­ликларнинг эрозион фаолияти сабабчи бўлади. Масалан, Ка­релия, Коля ярим ороли, Скандинавия ярим ороли, Альп, Кавказ тоғларидаги кўлларнинг кўпчилиги шу кичик гуруҳга киради;
б) аккумлятив кўллар косалари музлик мореналари туфайли вужудга келади. Улар қадимги муз босиш даврлари кузатилган ҳудудларда, тоғларда кўплаб учрайди.
Сув эрозияси ва аккумляцияси кўлларининг келиб чи­­­­қиши дарё ва денгизлар сувлари фаолияти билан боғлиқ бў­­либ, қуйидаги кичик гуруҳларга бўлинади:
а) қолдиқ кўллар­дарёлар водийларида учрайди, тў­линсув даврида дарёдан сув олади, баъзан дарё сувидан тў­йинмаслиги ҳам мумкин;
б) плёс кўллар­дарё водийсининг, ўзанининг кенгайган ва шу билан бирга ботиқ жойларида учрайди;
в) дельта кўллари­йирик дарёларнинг қуйилиш қисми­ дельталарида учрайди;
г) лагун ва лиман кўллар­денгиз қирғоқларида учрайди, кичик қўлтиқларнинг турли жараёнлар таъсирида денгиздан ажралиб қолиши натижасида ҳосил бўлади, сув кўтарилиши, тўлқинлар пайтида денгиз билан туташади;
д) фиорид кўллар­денгиздан оқизиқлар тўпланиши на­тижасида ҳосил бўлган уюм­тўсиқлар билан ажралиб туради.
Ўпирилма кўллар. Бундай кўлларнинг косалари қандай жа­раёнлар натижасида ҳосил бўлишига қараб қуйидаги ки­чик гуруҳларга ажратилади:
а) карст кўллари­оҳактош, доломит, гипс каби осон эрийдиган жинслар тарқалган ҳудудларда учрайди;
б) чўкма (суффозион) кўллар косалари ер ости сув­лари таъсирида ҳосил бўлади ва янги ўзлаштирилган ерларда, ўрмон­чўл ва чўл зоналарида кўплаб учрайди;
в) термокарст кўллар­доимий музлоқ ерларда учрайди.
Вулкан кўллари-ўчган вулканларнинг кратерларида ҳо­сил бўлади, қадимги ва ҳозирги вулкан жараёнлари куза­ти­ладиган жойлар (Камчатка, Япония, Италия)да кўплаб уч­райди.