Ўзбекистон бадиий академияси камолиддин беҳзод номидаги миллий рассомлик ва дизайн институти

Махсус тароқ-
лойихалаш жараёнида сопол бумларнинг шаклини 
аниқлашда ишлатиладиган ўлчов воситаси.
(42-расм)
Қора қалам тўпламлари-
лойихалаш жараёнида чизма ишларни 
бажаришда ишлатиладиган чизиш воситалари.
(43-расм)
 
Қора қалам тўпламлари (43-расм) 
Сопол буюмлари бизгача кўпинча бус-бутун бўлиб етиб келмайди. 
Шунинг 
учун 
биз 
топилмани 
эхтиёткорлик 
билан 
ўрганиб 
чиқишимизмақсадга мувофиқдир. Топилмани таъмирлашдан олдин унинг 
лойихасини ишлаб чиқиш зарур бўлади. Лойихалаш ишлари босқичма-
босқич амалга оширилади. Лойихани ишлашдан олдин махсус ўлчам 
асбоблар(чизғич
(39-расм)
, циркуль
(40-расм)
, 
махсус тароқ
(41-расм
))и 

---

55 
ёрдамида топилманинг асл ҳолидан ўлчамлари олиниб миллимитровка 
қоғозига ўтказилади. 45 градусли ҳамда тўғри чизғичлар ёрдамида 
сирланмаган сопол буюмнинг юзалари ва баландлиги ўлчаб олиниб 
миллимитровка қоғозига ўтказилади.
(44-расм)
 
(44-расм)
Кейинги жараён циркул ёрдамида топилманинг мавжуд бўлмаган 
(синган, йўқолган) қисмлари топиб олинади. Сўнгра кронциркул ёрдамида 
буюмнинг қалинлиги ўлчаб олинади. 
(45,46-расм) 
 
(45-расм) 
(46-расм) 
Кейинги босқичда махсус тароқ ёрдамида сопол буюмнинг ташқи ва 
ички томонининг шакли олиниб, миллимитровка қоғозига ўтказилади.

---

56 
а 
б 
в 
г 
(47-расм) 
Босқичма-босқич усулда бажарилган жараёнлар асосида тайёрланган 
эскиз(ҳомакичизма)ни лойихалаш учун тоза қоғоз(планшетга тортилган 
ватман)га кўчирилади. Сўнг буюм юзаларига сувли бўёқ билан лойихалаш 
ишлари амалга оширилади. 
Чизмаларни лойихалашнинг турли усуллари мавжуд: чизиқли графика, 
штрихли графика, нуқтали графика, гуашда (рангли графика), сувбўёқ(туш, 
акварел)дабўяш ва бошқалар. Сувбўёқ(туш)да ишлаш нур ва соя 
хусусиятларини жуда нафис кўринишларда ишлаб чиқиш имкониятларини 

---

57 
беради. Сопол буюмларини лойихалашни асосан сувбўёқ(туш, акварел) 
ёрдамида амалга оширамиз.