Ўзбекистон алоқа ва ахборотлаштириш агентлиги тошкент ахборот технологиялари университети

Сиёсатга дойр хавфлар: 
• харидор мамлакатда импортнинг тақиқланишига алоқадор хавф; 
• юкларни харидорга ташиб етказиб бериш маҳалидаги иш ташлашлар (уруш, 
галаёнлар)га алоқадор хавф; 
• валюталарнинг алмашинишига ёки пул ўтказишнинг тақиқлаб қўйилишига 
алоқадор хавф. 
Иқтисодиётга дойр хавфлар: 
• пулнинг қадрсизланиши; 
• ишсизлик даражаси; 
• солиқ сиёсати; 
• технологик ўзгаришлар; 
• хомашё базаси билан боғлиқ хавфлар ҳам хавф даражасининг ортишига 
олиб келиши мумкин. 
Тадбиркорлик субъектининг фаолияти билан боғлиқ риск турларининг 
моҳияти ва келиб чиқиш ҳусусиятларига кўра қуйидагича туркумлаш мумкин

табиий жараёнлар билан боғлиқ риск; 

ишлаб чиқариш фаолиятига оид риск; 

---

25 

тижорат фаолиятига оид риск; 

молиявий фаолиятга оид риск; 

сиёсий, иқтисодий ва ижтимоий ҳусусиятдаги риск. 
Рискни туғдирадиган хавфларнинг турлари хилма-хил бўлиб, уларнинг 
баъзи бирлари субъектнинг ўз фаолияти натижасида юзага келса, иккинчи 
турлари унга боғлиқ бўлмаган ташқи омилларнинг таъсирида юзага келади. 
Бундай риск турлари қуйидаги 1.2.1-расмда курсатилган . 
1.2.1-расм .
Рискнинг турлари 
Таркиби 
Табиий 
жараёнлар 
билан боғлиқ риск 
- 
фавқулодда 
юз 
берадиган 
табиий 
офатларнинг (ер қимирлаши, ёнғин, сув тошқини, 
жала, дўл, довул, қурғоқчилик ва бошқа) хавфи; 
- 
табиий-иқлимий шароитлар, об-ҳавонинг 
кескин ўзгариши билан боғлиқ хавф-хатарлар ва 
бошқалар. 
Ишлаб 
чиқаришга 
оид риск 
- ишлаб чиқариш жараёнининг издан чиқиши ёки 
тўхтаб қолиши хавфи; 
- технологик асбоб-ускуналарнинг жисмоний ва 
маънавий эскириши, ишдан чиқиши ва бўзилиш 
хавфи; 
- меҳнат хавфсизлигига риоя этмаслик оқибатида 
ходимларнинг жароҳат олиши хавфи ва бошқалар. 
Тижорат фаолиятига 
оид риск 
- бозор конъюктурасидаги ўзгаришлар хавфи; 
- истеъмолчилар талабининг тушиб кетиши хавфи; 
- бозорда таклиф ҳажмининг кескин ошиб кетиши 
хавфи; 
- рақобат кўрашига бардош беролмаслик хавфи; 
- маҳсулот баҳосининг кескин пасайиши хавфи ва 
бошқалар. 

---

26 
Молиявий фаолиятга 
оид риск 
- пулнинг қадрсизланиши ва инфляция хавфи; 
- инвестицион сарфларнинг ўзини копламаслиги 
хавфи; 
- пул 
оқимлари ва айланма маблағларнинг 
етишмаслиги хавфи; 
- дебитор ва кредитор қарзларнинг кўпайиб 
кетиши хавфи; 
- нотўловлар хавфи; 
- қимматли қоғозлар қийматининг тушиб кетиши 
хавфи; 
- қарзга олинган маблағларни қайтаролмаслик 
хавфи ва бошқалар. 
Сиёсий, иқтисодий 
ва 
ижтимоий 
ҳарактердаги риск 
- миллий 
можаролар, 
ҳарбий 
тўқнашувлар, 
ғалаёнлар, терроризм хавфи;
- иш ташлашлар, коррупция ва жиноятчилик 
хавфи; 
- иқтисодий беқарорлик ва ўсиш суръатларининг 
пасайиши; 
Содир бўлиш омиллари бўйича рисклар табиий (абиоген, биоген), 
антропоген (техноген, биоген), иқтисодий ва сиёсий бўлиши мумкин.
Сиёсий 
рисклар – сиёсий ҳолатни ўзгарувчанлиги билан 
белгиланадиган рисклар.
Иқтисодий (тижорат) рисклари – иқтисодиётдаги ноҳуш ўзгаришлар 
билан белгиланадиган рисклар.
Ўз навбатида сиёсий ва иқтисодий рисклар ички ва ташқи бўлиши 
мумкин.
Қамрови бўйича рисклар қуйидаги турларга ажралади:

халқаро доирада;

мамлакат доирасида; 

регионал доирада; 

---

27 

тармоқ ичида; 

корхона рисклари.
Селектив 
риск 
– 
портфел 
шакллантирилиши 
чоғида 
молиявий 
инструментларни нотўғри танлаш билан боғлиқ риск. 
Бундан ташкари амалиётда рахбар ёки тадбиркор ўз фаолиятида: 
• мол-мулк талафотига; 
• молиявий йўқотишларга; 
• даромадларнинг камайишига; 
• фойда даражасини аниқлашдаги хатоликларга йўл қўймаслик ва шу 
жихатларни яхшилаш мақсадида турли-туман таваккалга борадилар. Шундай 
шароитда қайси бир турдаги рискни танлаш, қайси бири кўпрок самара 
бериши мумкинлигини аниқлаш кўп жихатдан риск турларининг илмий 
асосланган тавсифномасини билишни такоза этади.