Ўзбекистон алоқа ва ахборотлаштириш агентлиги тошкент ахборот технологиялари университети

Солиқларга алоқадор хавф-хатар 
Солиқларга алокадор хавф-хатар қуйидагиларни ўз ичига олади: 
- лойиҳа белгиланган вақтда ишга туширилмаслиги туфайли солиқ; 
чегирмасини кафолатлашнинг иложи йўқлиги; 
- лойиҳа қатнашчилари ишга тушириб юборилган, аммо иқтисодий жихатдан 
ўзини оқламаган лойиҳа устидаги ишни тухтатиб қўйганликлари учун 
ютуқнинг солиқларга сарфланиб кетиши; 
- солиқлар тўғрисидаги қонунларнинг ўзгариши, масалан, мулкка 
солинадиган солиқнинг оширилиши ёки лойиҳани ишга тушириш олдидан
режада кўрсатилган амортизация нормасининг ўзгартирилиши; 
- солиқлар хизматининг лойиҳани амалга ошириш натижасида солиқлар
хусусидаги имтиёзларни камайтириш тўғрисида қарор қабул қилиши. 
Инвесторлар, одатда, битим ва шартномаларга киритиладиган тегишли 
кафолатлар воситаси билан солиқларга алокадор хавф-хатардан ўзларини 
қисман химоя қилишга муяссар бўладилар. 
Қарзларнинг тўланмай қолиш хавф-хатари 
Муваффакиятли чиқкан лойиҳалар хам етиштирилаётган махсулотга бўлган 
талабнинг қиска муддатга камайиб қолгани ёки махсулот ортикча ишлаб 

---

22 
чиқарилгани учун бозорда нархи пасайиб кетгани туфайли вақтинчалик 
қийинчиликларга дуч келиб қолиши мумкин. 
Ана шундай ўзгаришлардан химояланиш учун лойиҳадан олиниши кўзда 
тутилган йиллик даромадлар ҳар йили тўлаб туриладиган энг катта 
туловлардан ортиқча бўлиши керак. 
Қатнашчилар қарзларнинг тўланмай қолиш хавф-хатарини камайтиришнинг 
қуйидаги чораларини кўришлари мумкин: 
- резерв фондлардан фойдаланиш; 
- ишлаб чиқариш харажатларини тўлаб туриш; 
- қўшимча маблағ билан таъминлаш. 
Кўзда тутилган даромадларнинг етарли бўлишидан ташқари, маблағ билан 
таъминлаш режасида карзларни тулаб бориш учун резерв фонд киритишни
назарда тутиш ва бу фондни муайян даражада, масалан, қарзларга хар йили 
тўлаб туриладиган энг кўп тўловлар даражасида сақлаб бориш тавсия 
этилади. Молиявий битимлар шундай тузилган бўлиши керакки, уларнинг 
хар бирида аввало қарзларга тўлаб туриладиган тўловлар, кейин резерв 
фондни қоплашга ва шундан сўнг участкалар ва учинчи томонларга 
тўланадиган ҳаклар кўзда тутилсин. 
Баъзи лойиҳаларда резерв фонд урнига ишлаб чиқариш учун хак тулаб туриш 
тамойили кўлланилиши мумкин. Даромадлар билан таъминланган 
лойиҳаларда қатнашчилар қарзларни тўлаб бориш мажбуриятларини 
оладилар ва лойиҳа буйича ишлаб чиқарилаётган махсулотдан олинадиган 
даромадларнинг 
маълум 
фоизини 
шу 
мақсад 
учун 
ажратишни 
кафолатлайдилар. Бунда ушбу манбадан келаётган пулларнинг қарзларни 
тўлаш учун етишмаслиги мажбуриятларнинг бажарилмаслиги деб 
қаралмайди: етишмайдиган сумма ҳисоблаб, жамлаб борилади ва қарзларни 
узул-кесил тўлаш муддатида тўланади. 
Режада қўшимча маблағ билан таъминлаш имконияти кўзда тутилган бўлиши 
керак. Лойиҳани ишга тушириш кечикиши, куламларининг хийла 

---

23 
катталаштириши ёки лойиҳани ишга туширишда муаммолар борлиги 
муносабати билан шунга зарурият тугилиши мумкин. 
Лойиҳа қатнашчилари қарзларнинг тўланмай қолиш хавф-хатарини 
камайтириш юзасидан ишончли чораларни кўрганларидан кейин инвестор 
лойиҳанинг маълум босқичларида ёки у пировардига етганидан кейин 
қарзларни қисман ёки тўла-тўкис тўлашга тегишли кафолатлар беришлари 
мумкин. 
Бундан ташкари, хукумат ташкилотлари хукумат кафолатлари, эксперт 
кафолатларини бериши ёки сиёсий хавф-хатардан ҳимоя қилиши мумкин.