Ўзбекистон алоқа ва ахборотлаштириш агентлиги тошкент ахборот технологиялари университети

Э
йк
<

Ф
х 
• Жиддий риск даражаси (Э
ж
) йўл қўйилиши мумкин бўлган хавфдан (Ф
х
) 
кичик бўлиши керак, яъни: 
Э
ж
<

Ф
х
 
• Фожиали риск даражаси (Э
ф
) фожиали хавфдан (Ф
ф
) катта бўлмаслиги 
керак, яъни:
Э
ф
< Ф
ф
Рискни баҳолашда коэффицентлардан фойдаланиш мумкин. Соф 
фойдага, жорий ликвидли маблағларга ва хусусий капиталга нисбатан риск 
коэффицентларини ҳисоблаш мумкин: 
СФ
ЗМ
сф
К

, 
ЖЛМ
ЗМ
жлм
К

,
ХК
ЗМ
хк
К

. 
Бу ерда, 
Ксф, Кжлм, Кхк – соф фойдага, жорий ликвидли маблағларга ва 
хусусий капиталга нисбатан риск коэффицентларидир; 
ЗМ – кўрилган зарарнинг миқдори, сўм; 
СФ – субъектнинг соф фойдаси, сўм; 
ЖЛМ – корхонанинг жорий ликвидли маблағлари, сўм; 
ХК – корхонанинг хусусий капитали, сўм. 
Риск коэффицентларини ҳисоблашда қуйидаги ҳолатларга эътиборни 
қаратиш керак. Агар соф фойдага нисбатан ҳисобланган риск коэффиценти 
бирдан ортиб кетса, кўрилган зарар йўл қўйилиши мумкин бўлган даражадан 
ортиб, жиддий зарар туғдирадиган рискқа айланганини билдиради ва 
зарарни миқдорини корхонанинг жорий ликвидли маблағларига нисбатан 
солиштириш зарурияти туғилади. Жорий ликвидли маблағларга нисбатан 
ҳисобланган риск коэффиценти бирдан ортиб кетганда эса, риск даражаси 
корхона учун ўта хавфли эканлигидан дарак беради ва зарар миқдорини 
хусусий капитал билан солиштириш зарурияти туғилади. Ҳар учала 

---

45 
формулада ҳам риск коэффицентлари бирдан кичик ёки тенг (Кт

1) 
бўлсагина ҳисобланаётган риск мезонига мос келади. 
Корхона қанча катта капиталга эгалик қилса, ишлаб чиқариш 
самарадорлиги, рентабеллик даражаси ва жорий активлар ликвидлиги юқори 
бўлса, унинг рискқа таъсири шунча кам бўлади ва тадбиркор риск 
вазиятларида қўрқмасдан масалаларни ҳал қилиши мумкин. 
Рискни баҳолаш ҳар бир тадбиркорнинг ақл-идрокига боғлиқ. 
Консерватив 
тоифадаги 
тадбиркорлар, 
одатда, 
янгиликларга 
кўп 
интилмасдан, мумкин бўлган ҳар қандай рискдан қочишга ҳаракат 
қиладилар. Бошқа тоифадаги тадбиркорлар эса, агар риск меъёр даражасида 
бўлиб, уни баҳолаш ва олдини олиш ёки оқибатларини пасайтириш мумкин 
бўлса, таваккал қилиш йўлини танлайдилар. Кўпчилик мутахассислар 
фикрига кўра, таваккалга бормасдан бизнесда муваффақиятга эришиб 
бўлмайди. 
Шундай қилиб, рискнинг эгри чизигини чизиш, ундаги хавф зоналарини 
аниқлаш ва шу асосда тегишли қарорларни қабул қилиш рискқа баҳо 
беришнинг қудратли қуролларидан бири ҳисобланади.
Рискнинг эгри чизигини чизиш, ундаги хавф зоналарини аниқлаш, риск 
самарадорлигига баҳо беришда юқорида келтирилган 
рискларини 
баҳолашнинг 4 та усулидан фойдаланиш мумкин . 
Бугунги кунда рискни бошқариш буйича етарли даражада яхши
таркиб топган фаолият мавжуддир. Бу фаолият қуйидаги асосий 
йуналишларни ўз ичига олади . 
1. Идентификация (Identyfication); 
2. Рискларни баҳолаш; 
3. Риск бошқарувида мақсад ва инструмент танлаш;
4. Рискни олдини олиш ва назорат қилиш; 
5. Рискни молиялаштириш
6 Натижалар баҳоси

---

46 
Биринчи ва иккинчи йўналишлар риск таҳлили дейилади. Риск 
Идентификация–сифат таҳлили булса, риск бахоси –миқдорий таҳлилдир. 
Риск таҳлиллари ичида энг кўп учрайдиган рискни назарий бошқаруви
бўлиб статистик усуллар ҳисобланади. Усуллар: статистик текширув
Монте–Карло эспорт усулларини баҳолаш аналитик усул
алокадор рискларни катталиги таҳлили муҳим босқичлардан бири бўлиб
рискни бошқаришда чоралар ва усуллар босқичи ҳисобланади. 
Рискларни бошқаришда усул ва чоралардан фойдаланилади. Қабул 
қилинган усул доирасида бир неча чоралардан фойдаланиш мумкин. 
Назария ва амалиёт риск бошқарувини турт асосий гуруҳга ажратиб
беради:
1.Сиқиб чиқариш риски; 2.Рискни олдини олиш ва назорат; 
3.Риск суғуртаси; 4.Рискни сингдириш. Туртинчи йўналиш – Рискни
олдини олиш ва назорат олдиндан белгиланган режа ва дастур асосида
ташкилий техник тадбирларни кўзда тутади. Булар жумласида қуйидаги
тадбирлар киради: Риск мониторинги, риск башорати, тахдид солаётган 
хавфдан бошқармани хабардор этишнинг олдини олиш ва назорат доирасида 
махсус ташкилий техник тадбирлар ўтказиш. Бешинчи ва тўртинчи 
йўналишлар умумий «танланган усулни амалга ошириш» деб ҳам юритилади. 
Натижаларни баҳолаш-мавжуд лойиҳа доирасида фаолиятнинг Риск- 
менеджменти қисмини хулосавий қисмидир; Лойиҳавий фаолиятнинг 
қуйидаги ҳусусиятларига эътибор берайлик:
А) иштирокчиларнинг кўплиги: Б) сезиларли вақт чўзилиши:  С) лойхавий