|
фаолияатнинг каби характер Д) ҳалкаро характер. Вақтинчалик
чўзилиш омили. Рисклар таҳлили инвестицлоя фазасидан ўрин олган.
Айни вақтда бу таҳлилнинг объекти бўлиб инвестицион ва ишлаб чиқариш
фазаларидаги рисклар ҳамда лойхаларнинг ёпилиш фазадаги рисклар
ҳисобланади. Таҳлил ўтказиш вақтида бу фазалар ўртасидаги масофа шуни
билдиради:
• баъзи рисклар идентификация босқичида ҳисобга олинмаган бўлиши
мумкин;
47
• лойиҳани амалга ошириш шартларни ўзгариши натижада баъзи рисклар
номувафик бўлиши мумкин;
• лойиҳага утказилган ўзгаришлар натижада баъзи рисклар тўгри
келмаслиги мумкин;
• шу риск бўйича янги олинган ахборот, бу рискни қайта кўриб чиқиш
лозим.
Лойиҳанинг комбинациялаштирилган характери. Бу омилни
лойиҳавий риск бошқарувида ҳисобга олиниши инвестицион олди фазасида
риск таҳлили воситасида куриб чиқиш лозим. Лойиҳа доирасидаги турли
хил фаолиятларга алоқадор ҳолда: илмий изланиш, ишлаб чиқариш,
молиявий ва бошқалар.
Юкоридаги лойиҳавий ҳусусиятларни ҳисобга олиб қуйидаги
хулосага келиш мумкин:
Лойиҳавий риск таҳлили алохида лойиҳавий фаолиятда рискни
бошқариш босқичи сифатида эмас балки бутун лойиҳа мабайнида бош
тамойил бўлиш лозим.
B) Иштирокчилар кўплилик омили.
Лойиҳа иштрокчиларининг кўп эканлиги- асосий (лойиҳавий компания,
лойиҳа хомийлари ва кредиторлар),-иккиламчи (истеъмолчилар, етказиб
берувчилар ва б.) жиддий обектларга олиб келиши мумкин.
Биринчидан, хар бир иштрокчи бошқалардан фарқли ўлароқ ўзига
хос рискга эга.
Иккинчидан, хар бир иштрокчига тўгри келадиган юқори риск
даражаси иштрокчилар ўртасидаги занжирга боғлиқ.
Учинчидан, хар бир иштирокчи учун лойиҳанинг бошқа иштирокчилари
ўзига хос риск олишдир.
Бу олишлардан хулоса чиқарган ҳолда, шунга мувофик тавсифлар
бериш мумкин.
48
• Барча лойиҳа иштрокчилари риск шароитида бир таҳлил услубидан
фойдаланишалари лозим, субьектив олиш рискини минималлаштириш ва
умумий мақсадга эришиш учун .
• Иштрокчилар уртасидаги риск тақсимоти хеч бўлмаса умумий
кўринишда инвестицион олди фазасига амалга ошириши мумкин. Агар
риск тақсимоти бўйича савдолашиш кейинроққа қолдирилса, лойиҳа
сақланиб қолишда тўхтаб қолиши ва сарфланган харажатлар беҳуда кетиши
мумкин. Риск тақсимоти нарх келишиш каби операциялардан ҳам
мухимрок.
• Рискни тақсимлашда уни иштирокчилар зиммасига алоҳида-алоҳида
ёки умуман бўлиб ташлашни ўзи бўлмайди, чунки бир иштрокчининг ўз
вазифасини бажармаслиги бошқаларни хам ўзига тортиб кетади ва ҳамма
жабр кўради. Шунинг учун иштирокчилар манфаатлари мос келадиган
муҳит яратиш лозим-ки, улар ўзларини «бир қайиқда» деб билиши керак.
• Хар бир иштирокчи қай даражада бўлмасин рискнинг хусусий
фактори бўлиб ҳисобланади, ташаббускор хамкор танлашда хамкорларнинг
бу иш борасидаги тажрибаси, мутахассислиги омилларга эътибор бериш
ҳамда хамкорликнинг иқтисодий ахволи албатта биринчи навбатда кўриб
чиқиш лозим.
Лойиҳавий фаолиятнинг халкаро характери.
Бу характернинг жихати шундаки, лойиҳа иштирокчилари турли давлат
хукукчилигига буйсинишлари ҳамда халкаро ташкилотлар статусларига эга
бўлишлари мумкин.
Лойиҳавий фаолиятнинг интернационаллашуви халкаро меҳнат
тақсимотини чуқурлашиши билан трансмиллий компанияларни жаҳон
иқтисодиётидаги ўрнини кучайтириш, лойиҳаларни қўллаб қувватлашда
халкаро молия институтларни аҳамиятини усиши билан шартланади. Сиёсий
ва хуқуқий риск аҳолидир. Лойиҳавий фаолиятнинг ҳусусиятлари юкорида
эслатиб ўтилган риск-менежмент босқичларида ўз изини қолдиради:
Рискларни Идентификациялаш (Сифатий таҳлил)
49
Бу таҳлил омилларини аниқлаш, риск кўринишларини, боскичларини
риск усиши мумкин бўлган шароитда аниқлаш мумкин.
Рисклар турли туманли (хар бир лойиҳа учун)га қарамай, бир хил
турдаги лойиҳаларда юзага келадиган рисклар етарли даражада
андозалашган.
Рискнинг таҳлилий жараёнини расмийлаштириш учун турли риск
матрицалари ишлаб чиқилган, уларда лойиҳавий рискларни кўринишлари
ечимлари, сохалари ва уларни амалга ошириш вақтлари кўрсатилган.
Рискларни баҳолаш (Миқдорий таҳлил)
Лойиҳавий фаолиятда рискни баҳолаш усуллари ичида кўпинча:
«лойиҳанинг
таъсирчанлик
таҳлили»
фойдаланилади.
Унга
кўра
«зарарсизлик нуқта»сини аниқлаш барқарорликни текширишни аниқлаш
кўзда тутилди.
Таъсирчанлик таҳлили лойиҳанинг таъсирчанлик даражаси лойиҳада
белгиланган
ўхшаш
параметрлардан
бирини
ўзгариши
лойиҳа
таъсирчанлигини қай даражада ўзгаришини аниқлаб беради.
(Аниқлаш) «зарарсизлик нуқта»сини. Бу усул ёрдамида махсулот
сотувидан келиб тушган фойда ва уни ишлаб чиқаришга кетган
харажатларни тенглиги яъни сотув хажмини аниқлаш мумкин.
«Зарарсизлик» таҳлили лойиҳавий кудрат ёки ишлаб чиқариш хажмини
аниқлаш учун хизмат қилади.
Барқарорлик назорати. Бу усул лойиҳа иштирокчилари учун бирмунча
ҳавфли бўлган лойиҳани усиш ценарисини ишлаб чиқаришни кўзда тутади.
Рискни бошқариш фаолияти менежмент соҳасида энг
тез
ривожланиб
бораётган профессионал фаолият ҳисобла
нади. Fapб фирмаларининг
штатида
айнан шу хавфни камайти
ришга жавоб берувчи риск
буйича лавозим мавжуд
(таваккалчи-менежер). Улар фирма рахбарлари билан бир хавф-риск буйича
қабул килинадиган қарорларда қатнашадилар ва унинг оқибати учун баб-
баравар жавоб берадилар.
50
Do'stlaringiz bilan baham: |
