Ўзбекистон алоқа ва ахборотлаштириш агентлиги тошкент ахборот технологиялари университети “Маълумотлар узатиш тармоқлари ва тизимлари” кафедраси «маълумотлар узатиш тизимлари ва тармоқлари»

 
3.
 
Ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг криптографик усуллари 
Жамиятни компьютерлаштириш, бир қатор фойдалардан ташқари,
ўзи билан бир қатор муаммоларни олиб келди. Жуда ҳам мураккаб
бўлган бундай муаммолардан биттаси ахборотни қайта ишлаш ва
узатиш тизимларида махфий ахборот хавфсизлигини таъминлашдадир. 
Бу муаммони ҳал қилиш учун ахборотни ҳимоя қилишнинг
криптографик усуллари кенг ишлатилмоқда, бунда бошланғич ахборот
шундай ўзгартириладики, бунинг натижасида ахборот керакли 
ваколатларга эга бўлмаган шахсларга танишиш ва ишлатиш учун
мумкин бўлмай қолади. 
Жамиятни компьютерлаштириш, бир қатор фойдалардан ташқари,
ўзи билан бир қатор муаммоларни олиб келди. Жуда ҳам мураккаб
бўлган бундай муаммолардан биттаси ахборотни қайта ишлаш ва
узатиш тизимларида махфий ахборот хавфсизлигини таъминлашдадир. 
Бу муаммони ҳал қилиш учун ахборотни ҳимоя қилишнинг
криптографик усуллари кенг ишлатилмоқда, бунда бошланғич ахборот
шундай ўзгартириладики, бунинг натижасида ахборот керакли 
ваколатларга эга бўлмаган шахсларга танишиш ва ишлатиш учун
мумкин бўлмай қолади. 

---

158 
Бошланғич ахборотга таъсир кўриниши бўйича криптографик
ўзгартиришни қуйидаги усуллари мавжуд: 
шифрлаш, стенография,
кодлаш, зичлаштириш. 
Шифрлаш
жараёни бошланғич ахборот устида орқага қайтадиган
математик, мантиқий, комбинаторлик ва бошқа ўзгартришларни
ўтказишдир, бунинг натижасида шифрланган ахборот ҳарфларнинг, 
рақамларнинг, бошқа белгилар ва иккилик кодларнинг тартибсиз тўплами
кўринишига эгадир. 
Ахборотни шифрлаш учун ўзгартириш алгоритми ва калит
ишлатилади. Одатда, маълум бир шифрлаш алгоритми учун ўзгартириш
алгоритми ўзгармас ҳисобланади. Шифрлаш алгоритми учун бошланғич
қийматлар бўлиб шифрлаш учун ахборот ва шифрлаш калити хизмат
қилади. Калит бошқарувчи ахборотни ўз ичига олади, у шифрлаш
алгоритмини амалга оширишда ишлатиладиган операндлар
катталикларини ва алгоритмнинг маълум қадамларида ўзгартиришларни
ташлашни аниқлайди.