Ўзбекистон алоқа ва ахборотлаштириш агентлиги тошкент ахборот технологиялари университети “Маълумотлар узатиш тармоқлари ва тизимлари” кафедраси «маълумотлар узатиш тизимлари ва тармоқлари»

Стенография 
усуллари нафаҳатгина сақланаётган ёки узатилаётган
ахборотни маъносини беркитиб қолмасдан, балки ёпиқ ахборотни сақлаш
ёки узатиш омилини хам яшириш имконини хам беради. Стенография
усулларининг барчаси асосида ёпиқ ахборотни очиқ файллар ичида 
ниқоблаш ётади. Стенография воситалари ёрдамида матн, тасвир, нутқ, 
рақамли имзо, шифрланган хабар ниқобланиши мумкин. Стенографияни ва
шифрлашни комплекс ишлатиш махфий ахборотни пайқаш ва очиш
масаласини ечишнинг мураккаблигини оширади. 
Ахборотни 
кодлаш
жараёнининг мазмунини бошланғич ахборот 
(гаплар, сўзлар) маъносига кўра тузилишларини кодлар билан 
алмаштириш ҳисобланади. Кодлар сифатида ҳарфлар, рақамлар, рақамлар
ва харфларнинг бирлашмалари ишлатилиши мумкин. Кодлашда ва 
тескари ўзгартиришда махсус жадвал ёки луғатлар ишлатилади. 
Камчилиги кодлайдиган жадвалларни сақлаш ва тарқатишнинг 
зарурлигидир, уларни, ушлаб олинган хабарларни қайта ишлашнинг
статистик усуллари билан кодларни очишдан сақланиш учун, тез-тез
алмаштириш керакдир. Кодлаш усулини маъносига кўра тузилишлари
чекланган тўпламли тизимларда қўллаш мақсадга мувофиқдир. 
Зичлаштириш 
ахборот хажмини қисқартиришдир. Зичлаштирилган
ахборот тескари ўзгартиришсиз ўқилиши ёки ишлатилиши мумкин эмас. 
Зичлаштириш ва қайта ўзгартириш воситаларига мурожаат қила
олишликни инобатга олиб, махфий ахборотни зичлаштирилган файллари
кейинчалик шифрланади. Вақтни қисқартириш учун ахборотни
зичлаштириш учун ахборотни зичлаштириш ва шифрлаш жараёнини 
биргаликда ишлатиш мақсадга мувофиқдир. 
Шифр ва калит, шифрлаш ва қайта шифрлаш тўғрисида
тушунчалар. 
Шифрлаш криптографик ўзгартиришнинг асосий
кўринишидир. Бу очиқ ахборотни шифрланган ахборотга (шифрматн) 

---

159 
ўзгартириш ёки шифрланган ахборотни очиқ ахборотга тескари
ўзгартириш жараёнларидир. 
Очиқ ахборотни ёпиқ ахборотга ўзгартириш жараёни шифрлаш, 
тескариси эса - қайта шифрлаш дейилади. 
Шифрлаш усулларининг ва шифрларнинг кўплаб турлари мавжуд. 
Бу шифрлаш алгоритмига мос равишда очиқ ахборотни ёпиқ ахборотга
орқага қайтмайдиган ўзгартиришлар тўпламидир. ЭҲМ ва КТ ларининг
пайдо бўлиши ахборотни шифрлаш қайта шифрлаш учун хам, шифрга
хужум қилиш учун ҳам ЭҲМ ни ишлатиш имкониятларини инобатга
оладиган янги шифрларни ишлаб чиқиш жараёнини келтириб чиқарди.
Замонавий шифрлаш усулларига қуйидаги талаблар қўйилади: 

Крипточидамлилик (криптотахлил қилишга қарши туриш ) шундай
бўлиши керакки, шифрни очиш калитларини тўлиқ танлаб олиш 
масаласини ечиш йўли билан амалга оширилиши керак; 

Крипточидамлилик шифрлаш алгоритмининг махфийлиги билан эмас, 
балки калитнинг махфийлиги билан таъминланади; 

Шифрматн ўзи ҳажми бўйича бошланғич ахборотдан кўпайиб
кетмаслиги керак; 

Шифр хатоликлари ахборотни халақитларга учрашига ва 
йўқолишларига олиб келмаслиги керак; 

Шифрлаш вақти катта бўлмаслиги керак; 

Нархи беркитиладиган ахборотнинг нархи билан мослаштирилиши
керак.