Ózbekistanda genetikalıq izertlewlerdi jolǵa qoyıw hám zamanagóy genetikanıń rawajlanıwı

Násildorlik ózgeshelikleri[tahrir]

Mendel násildorligi.


Punnett kvadratında eki noqat o'simligining aqshıl qızǵılt reń (B) hám aq (b) ǵumshaları geterozigotik baylanısqanlıǵı kórsetilgen.

Organizmler degi násildorlikning fundamental birligi «gen» dep atalıwshı diskret qurallar bolıp tabıladı. Bul fundamentallikni dáslepki bar Gregor Mendel kuzatdi; ol noqat o'simligidagi násildorlikni úyreneip atırǵan edi. Ol óz tájiriybelerinde noqat gulleri mudami yamasa aqshıl qızǵılt reń, yamasa aq bolıwın, hám hesh qashan aralas reńli bolmaslıǵın anıqladi. Gendiń bul ayrıqsha formaları «allellar» dep ataladı.

Noqat gulleri menen baylanıslı jaǵdayda hár bir organizm hár bir gennen ekinen allelga iye hám bir ósimlikke bir ájdaddan bir allel ótken. Akser organizmler, sonday-aq adamlar da, diploiddirlar, yaǵnıy bir gennen eki dana allelga egalar. Bir allelning eki nusqasına iye organizmler «gomozigota», eki túrli allelga iye organizmler bolsa «geterozigota» dep ataladı.

Berilgen organizm ushın ámeldegi allellar kompleksi «genotip», sol allellar sebepli payda bóliwshi ayrıqshalıqlar (mısalı, noqat ǵumshası reńi) «fenotip» dep ataladı. Geterozigotik organizmlerde bir allel «dominant» dep ataladı, dominant allel fenotipni belgileydi; basqa allel bolsa «retsessiv» dep ataladı, onıń tásiri fenotipda baqlanbaydı. Dominant allelni qandayda bir bas penenhárip menen, retsessiv allelni bolsa sol harfning kichigi menen belgilew qabıl etilgen. Birpara allellar tolıq dominant bolmay, fenotipga tolıq tásir etpeydi.

Organizmler násil qaldırǵanda, áwlad organizmler ájdadlardan tosınarlı allellarni saqlap qalıwadı. Sonday tosınarlı násildorlik kombinatsiyası Punnett kvadratı dep atalıwshı sxemada kórsetiliwi múmkin. Allellar segregatsiyasi arqalı sayız jershi diskret násildorlikning bunday gúzetiw nátiyjeleri «Mendel'ning birinshi nızamı» yamasa «Segregatsiya nızamı» dep ataladı.
Paydalanılǵan ádebiyatlar
1.Fayzullayev S.S., G‘ofiirov А.Т., Matchonov В.Е. Odamgenetikasi.

Т., «Ijod dunyosi» nashriyot uyi. 2003-y.

2.Фогель Ф, Мотульский. Генетика человека. В. в 3 томах. М.,

«Мир». 1989-1990 г.

3. G ‘ofurov А.Т., Fayzullayev S.S., Saidov J. Genetika osmonidagi

zulmatli tunlar. T.. / / «Ta’lim muammolad». 2005-y 1—4 son 80—84-betlar.

4.G‘ofurov A.T., Fayzullayev S.S., Xolmatov X. Genetikadan masala

va mashqlar. T., « 0 ‘qituvchi». 1991-y.

5.Иванов В.И. и др. Генетика. Учебник для мед. институтов. М.

«Акад. книга», 2006 г.