Ózbekistanda genetikalıq izertlewlerdi jolǵa qoyıw hám zamanagóy genetikanıń rawajlanıwı

VI-Basqısh. Dj. Bidl hám E. Tatum biosintez processlerdiń genetikalıq tiykarların anıqlawǵa eristiler.

VII-Basqısh. Djeyms penenUotson hám F. Krik DNK molekulyar strukturası modelin jáne onı replekatsiya qılıw mexanizmin usınıs ettiler.

Yaǵnıy, áyne DNK dıń násillik informaciya tasıwshısı ekenligi, 40 -jıllardıń ortalarında anıqlandi. Bunda bakteriyalardıń bir shtammi DNK sini basqasına ótkerilgennen keyin, ol jaǵdayda DNK si alınǵan bakteriyalar shtammi payda bóle basladı.

Genetika pánleri sisteması. Tekseretuǵın ob'yektiga qaray G. adam G. si, haywanlar G. si, ósimlikler G. si, mikroorganizmlar G. si, viruslar G. si sıyaqlı bir qansha pánlerge bólinedi. Bul pánler de óz gezeginde bir qansha jeke pánlerge (mas: ósimlikler G. si, g'o'za G. si, biyday G. si, salı G. siga) ajratıladı. Qollanılatuǵın ilimiy metodlarına qaray klassik G. ni (Mendel), sitogenetika, bioximiya, molekulyar, fiziologikalıq, ekologiyalıq G. sıyaqlı tarmaqlarǵa bolıw múmkin.

/4 y.; Genetikalıqa i násiledstvennost. Sb. statey: Per. s. frans. M., 1987; vavilov N. I., Proisxojdeniye i geografiya kulturnix rasteniy, L., 1987; Ayala F., Kaygar J., Sovremennaya genetikalıqa, t. 1—2, M., 1988; Inge-vechtovom S. G., Genetikalıqa s penenosnovami seleksii, M., 1989 ; Xoliqov P. X. hám b., Biologiya, T., 1996.

Genetikalıqa janlı organizmler degi násildorlik hám turlanishni uyreniwshi fan bolıp tabıladı. Haywan hám ósimliklerdiń birpara qásiyetleri naslden naslge ótiwi múmkinligi baslanıwiy jámiyet dáwiridayoq málim edi jáne bul bilimnen sharbashılıq hám dıyxanchilikda tańlanma kóbeytiw arqalı qollanilar edi. Biraq, zamanagóy genetikalıqa násildorlik mexanizmlerin túsinetuǵın pán retinde Gregor Mendel (19 -ásir) miynetlerinen keyin ǵana rawajlana basladı.

Mendel násildorlik ǵárezsiz funkciyalarga iye fundamental diskret process penenekenligin jańalıq ashtı. Násildorlikning bul tiykarǵı birlikleri házirde «genlar» dep ataladı. Organizm kletkalarında genler jisman DNK molekulalarında jaylasqan bolıp, ózinde kletka komponentlerin qurıw hám basqarıw ushın kerekli informaciya tasıydı. Genetikalıqa organizmdiń kórinisi hám hatti-háreketin belgilewde úlken rol oynasa da, ulıwma nátiyje tekǵana genlerge, bálki organizmdi qorshap tugan átirap -ján-jaqqada baylanıslı boladı. Mısalı, insan moyini tek ǵana genler emes, bálki onıń balalıǵında alǵan azıq hám den sawlıǵın de belgileydi.