Œзбекистан республикаси олий ва œрта махсус таълим вазирлиги

§3. Физикавий ва кимѐвий хусусиятларни ўлчашларнинг назарий 
манбалари сифатида қадимий шарқ ва ғарб фалсафасининг тутган ўрни 
 
Маълумки, ўлчаш - бу бирор катталикнинг миқдор тавсифини муайян 
бирликларда ифодаланган қийматини кўзда тутилган мақсадга мувофиқ 
даражадаги аниқликда топиш ва тавсия этиш демакдир. 
Ўлкамизда илм-фан ва маданий куртаклар эрамиздан бир неча минг йиллар 
олдин жунбуш бера боргани тарихий маълумотлардан маълум.
Ижтимоий 
ривожланиш ўзаро иқтисодий муносабатларни янги 
поғоналарга кўчиши билан мутаносиб тарзда боради. Бунда мол айирбошлаш
алоҳида ўрин тутади. Табиийки бир турдаги маҳсулотни
бошқа турдагиси билан айирбошлаш сарф қилинган меҳнатни, ушбу 
маҳсулотларга нисбатан бўлган моддий ва маънавий эҳтиѐжни баҳолаб, сўнгра 
ўзаро мувофиқлаштирилиб амалга оширилади. Бунинг учун эса албатта, муайян 
ўлчов, восита ҳамда усул зарур бўлади, яъни ҳар икки
томонни қаноатлантирадиган ўлчашга эҳтиѐж туғилади.
Ўлчашларни, уларнинг воситаларини ва усулларини такомиллаштириш 
борасида Марказий Осиѐ олимларининг ҳиссалари улкандир. Уларнинг минг
йиллар бурун яратган ўлчаш асбоблари, ўлчовлари ва усуллари ўрта 
асрлардаги ва ҳозирги кунимиздаги илм-фан тараққиѐтида муносиб ўрин 
эгаллаб, янги ўлчаш ва ўлчов бирликларини яратилишида асос бўлиб хизмат 
қилмоқда. 
Милодий 8-9 асрлардан кейинги даврлар Марказий Осиѐда илм-фанни 
гуркираб ривожланиши ва бу борада эришилган улкан ютуқлар билан ажралиб 
туради. Ушбу илм-фан, маданий-маърифий соҳаларидаги мувоффақиятлар 
ғарбнинг қатор фан соҳаларининг шаклланишида ва ривожланишида асос бўлиб 
хизмат қилган. Бунда айниқса Бағдоддаги "Байтул хикма" (Донишмандлар уйи) 
нинг буюк олимлари Ал Хоразмий, Аҳмад Фарғоний, Ибн Сино ва Абу Райхон
Берунийларнинг ҳиссалари алоҳида эътиборга лойиқ. Ал Хоразмий ва Аҳмад 

---

14 
Фарғонийларнинг хандаса (геометрия) илмидан ѐзган асарлари узоқ йиллар 
давомида ғарб давлатларида дарслик сифатида қўлланиб келинган.