Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

14.2.1 Бетонныӊ киришиши ҳәм исиниўи 
Бетон тийкарында таярланған буйым ҳәм конструкциялар ашық ҳаўада кебиўи 
нәтийжесинде киришади. Бетонныӊ киришиши нәтийжесинде ӛлшемлери ӛзгереди, ишки 
зорығыўлар пайда болып, микрожарықлар пайда болыўы мүмкин. Бетонныӊ киришишига 
ығаллылықтыӊ кемейиўи, карбонланыў ҳәм контракция процесслери себепши болады. 
Бетон таярланғанда араластырылған суўдыӊ бир бӛлеги цемент пенен реакцияға 
кирисип гидроминераллар пайда болыўына, екинши бӛлеги болса толтырғышлар бетин 
ығаллаўға сарып болады, артықша суў әсте-ақырынлық пенен бетоннан пуўланып шығып 
кетеди. Суўдыӊ пуўланыўы ҳәм гидроминераллар пайда болыўына сарыпланыўы бетонныӊ 
киришишига ҳәм ишки микродефектлердиӊ пайда болыўына алып келеди. Цемент тасы 
қурамындағы калций гидрооксидиниӊ (Са(ОН)
2
) карбонласыўы нәтийжесинде калций 
карбонаттыӊ (СаСО
3
) пайда болыўы бетонныӊ киришиш процессин тереӊлестиреди. Цемент 
тасында жүз беретуғын контракция ҳалаты нәтийжесинде пайда болатуғын бетонныӊ 
киришиши улыўма киришишнинг 5-10% қурайды. Демек, бетонда пайда болатуғын 
тийкарғы киришиш араласпа таярланып атырғанда қосылған артықша суўдыӊ муғдарына 
байланыслы болады. 
Бетонныӊ киришиши нәтийжесинде пайда болатуғын ишки зорығыў таярланған буйым 
ямаса конструкцияныӊ қалыӊлығына да байланыслы болады. Себеби массив 
конструкцияларда сыртқы бӛлимлери кеўип, ишки бӛлимлери ығал ҳалда болыўы бетонда 
тегис емес киришишни келтирип шығарады, нәтийжеде цемент тасы ҳәм толтырғышлар 
контакт бӛлегинде ишки микрожарықлар пайда болады. 
Бетонда пайда болатуғын киришишни, яғный ишки зорығыўларды кемейттириў ушын 
иләжы барынша артықша технологиялық суў муғдарын кемейттириў, толтырғышлар 
фракциялары үзликсизлигин тәмийинлеў керек. Бетон, араласпа ҳәм цемент тасыныӊ 
киришиши 14.5-сүўретде берилген. Демек, цемент тасы қурамына майда ҳәм ири 
толтырғышлардыӊ киритилиўи сәйкес рәўишде киришишини кемейттиреди.