Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

14.2 Бетонныӊ деформатив қәсийетлери 
Бетон композицион структураға ийе болғанлығы себепли артып барыўшы қысыўшы 
ямаса созыўшы күшлер тәсиринде түрлише деформацияланады. 
Кӛп жыллық тәжирийбелер соны кӛрсетеди, бетонға аз муғдардағы күшлениў қысқа 
мүддет тәсир еткенде онда эластик деформацияланыў болып ӛтеди. Бирақ күшлениў 

---

87 
қысылыўдағы беккемлик шегарасыныӊ 0,2 бӛлегинен асқанда бетонда пластик-қалдық 
деформация пайда болады. Бетонда пайда болыўшы улыўма деформацияны эластик ҳәм 
пластик деформациялар жыйындысы деп есаплаў керек (Е
эл

Е
пл
). 
Бетондағы эластик деформацияланыў бӛлегин шәртли түрде цемент тасы ҳәм 
толтырғыш жабыскан орынларда микрожарықларды пайда етиўши күшлениў шегарасы деп 
белгилеў мүмкин. 
Бетонныӊ деформатив қәсийети эластиклик модули арқалы анықланады. Эластиклик 
модули бетонныӊ геўеклигине байланыслы болып, беккемлигине сәйкес түрде ӛсип барады. 
Бетонныӊ геўеклиги артып барыўы эластиклик модулиниӊ кемейиўине алып келеди (14.3-
сүўрет). 
14.3-сҥўрет. Бетонныӊ эластик модули ҳәм маркасы ортасындағы байланыс 
1-аўыр бетон; 2-геўек толтырғышлы жеӊил бетон; 3-ячейкалы (газ ямаса кӛбикли) 
бетон. 
Бир қыйлы маркадағы жеӊил бетонныӊ эластиклик модули аўыр бетонныӊ усы 
кӛрсеткишине салыстырғанда 1,7-2,5 мәрте кем болады. Геўеклиги жоқары болған ячейкалы 
жүдә жеӊил бетонлардыӊ эластиклик модули және киширек болады. Әдетде бетонныӊ 
қысылыўдағы ҳәм созылыўдағы эластиклик модуллары теӊ деп алынады. 
Бетонға узақ мүддет турақлы статикалық күш тәсир етгенде деформацияныӊ артып 
барыўы сезиледи (14.4-сүўрет). 
14.4-сҥўрет. Бетонда турақлы кҥш тәсиринен пайда болған деформацияныӊ ӛсиўи 
(ползучест) 
Бетонныӊ толық салыстырмалы деформациясы басланғыш эластик деформация ҳәм 
турақлы күш тәсиринен пайда болған пластик деформациялар жыйындысынан ибарат 
болады. 
Бетон маркасы 
Б
ет
он
ныӊ
элас
ти
кл
ик
м
одули
Е
б
.
10
-3
, МПа
Тура
қлы күш т
әс
ири
не
н 
де
форма
ци
яланыў 
(полз
уч
ес
т), Е
п
.
10
5
ўақыт, сутка 

---

88 
Бетонныӊ ўақыт бойынша деформацияланыўы (ползучест) цемент ҳәм толтырғышлар 
түри, бетон қурамы, таярланған ўақты, қатыў шараяты ҳәм ығаллылыққа байланыслы болып, 
жоқары маркадағы бетонларда кемирек, жеӊил бетонларда кӛбирек сезиледи. 
Бетон қурғақ ыссы шараятда ўақыт бойынша кӛбирек деформацияланады. Бул 
кӛрсеткиштиӊ нормадан артық болыўы темирбетон конструкцияларда микрожарықлар пайда 
болыўына, арматурасы алдыннан керилген бетонларда арматура зорықтырылыўыныӊ 
пәсейиўине себепши болады.