Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

 
3.6 Табийий тас материалларын жемирилиўден сақлаў усыллары 
Табийий тас материаллары имарат ҳәм иншаатларда ислетилгенде табийий ҳәм 
техноген факторлар тәсиринде бузылыўы мүмкин. Бул факторларға тийкарынан 
тӛмендегилер киреди: жарықлар ҳәм геўеклерде суўдыӊ музлаўынан пайда болатуғын ишки 
зорығыўлар; температура ҳәм ығаллылықтыӊ кескин ӛзгериўинен микрожарықлар пайда 
болыўы; сызып ӛтиўши суў тәсиринде тас компонентлериниӊ жуўылыўы; атмосферада бар 
SO
2
, CO
2
ҳәм т.б. газлар, ақаба ҳәм шығынды суўлар қурамында болған силти, кислота, дуз, 
углевород қалдықлары, минерал тӛгинлер тәсиринде жүз беретуғын химиялық коррозиялар 
ҳәм т.б. 
Геўек тасларды жемириўши орталықлардан қорғаў ушын бет бӛлимлерин 
тығызластырыўшы затларға сиӊдириў, суў жуқтырмаслығын тәмийинлеў ушын гидрофоб 
затлар себиў мүмкин. Тығыз тасларды суў тәсиринен сақлаў ушын сыртын тегислеў зәрүр. 
Бунда тығыз ҳәм тегис беттен суў тез ҳәм туўры ағып ӛтеди. 
Ҳәктас ҳәм доломитлердиӊ бетин кремнефторлаў (флюатация, қаплаў) усылында 
тығызластырыў мүмкин. Геўек тасларды термореактив ҳәм термопластикалық полимерлер 
менен сиӊдирип, тығызлығы, беккемлигин кескин асырыў мүмкин. 
Тас бетине кремнийорганикалық суйықлық (ГКЖ-10, ГКЖ-94), эмулсиялар (битум 
эмулсиясы) сиӊдирип суў жуқтырмайтуғын гидрофоб қәсийетти бериў мүмкин. 
Қадағалаў сораўлары 
1.Таў жынысларыныӊ пайда болыў шараятына қарай топарларға бӛлиниўин айтып 
бериӊ. 
2. Тийкарғы жыныс пайда етиўши минералларды айтып бериӊ. 
3. Магматикалық жыныслардыӊ тийкарғы түрлерин ҳәм олардыӊ қәсийетлерин 
келтириӊ. 
4. Тийкарғы шӛгинди жынысларын айтып бериӊ. 

---

28 
5. Метаморфик жынысларды айтып бериӊ. 
6.Тас материаллары ҳәм буйымлары қайсы усылларда қазып алынады ҳәм ислеў 
бериледи? 
7. Қурылыста ислетилетуғын тас материаллардыӊ тийкарғы түрлерин айтып бериӊ. 
8. Имарат ҳәм иншаатларда тас материалларыныӊ жемирилиў себеплерин ҳәм қорғаў 
усылларын айтып бериӊ.