Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

Отқа шыдамлылық.
Табийий таслардыӊ отқа шыдамлылығы олардыӊ минерал 
қурамына байланыслы болып, от тәсиринде бузылыўы мүмкин. Гипстасы 100-120
0
С, ҳәктас 
900-1000
0
С температурада бузыла баслайды. Жүдә тығыз гранит тәризлилер, порфирлерде 
болса жоқары температура тәсиринде жарықлар пайда болады. 
3.5 Табийий тас материаллары ҳәм буйымларыныӊ тҥрлери 
Харсангтош
. 
Массасы 20-40 кг узын тәрепи 50 см болған туўры емес формадағы 
таў жыныслары харсангтош делинеди.
Харсангтош портлатыў усылында, плита тәризли 
харсанглар болса поналар ҳәм урып ҳәрекетке келтирилетуғын механизмлер жәрдеминде 
пайда етиледи. Харсангтош магматикалық ҳәм шӛгинди таў жынысларына ислеў берип 
алынады. Шӛгинди жыныслар қурамында гилтопырық, пирит қосымшалары болмаслығы 
керек. 
Харсангтош қысылыўдағы беккемлик шегарасы 10 МПа дан кем болмаслығы, суўда 
жумсарыў коэффициенти 0,8 ден тӛмен болмаслығы керек. 
Харсангтош ысытылмайтуғын имарат ҳәм иншаатлар қурылысында, шығындылары 
болса майдаланып бетон ушын толтырғыш сыпатында ислетиледи. 
Гравий.
Гравий шӛгинди таў жынысларды елеп фракцияларға ажыратып, гил ҳәм 
шаӊнан тазалаў ушын жуўып алынады. 
Чақиқ тош
. Харсангтасларды 5-70 мм (150 мм ге шекем) фракцияда майдалап чақиқ 
тас алынады. Майда фракциядағы чақиқ тасларды алыў ушын харсангтош бир неше мәрте 
майдаланады. 
Қум.
Қум 0,15-5 мм фракциядағы барлық табийий тас материалларыныӊ бӛлеги. Қум 
қурамында гил ҳәм шаӊ муғдары белгиленген болып, нормадан артығы бетон ҳәм 
араласпалар қәсийетлерин жаманластырады. Шағал, чақиқтош ҳәм қум бетон ушын 
толтырыўшылар сыпатында ислетиледи. Бул материаллар қурамында табийий 
радионуклидлер барлығы ҳаққында сертификат болыўы шәрт. 
Дийўал таслары ҳәм плиталары
. Дийўал таслары ҳәм блоклары тийкарынан туф ҳәм 
геўек ҳәктаслардан механизмлер жәрдеминде пышқылап таярланады. Дийўал таслары 
390х190х188; 490х240х188; 390х190х288 мм ӛлшемлерде ислеп шығарылады. Дийўал ушын 
блоклар туф, ҳәктас, доломит, қумтош, андезит сыяқлы таслардан кӛлеми 0,1 м
3
кем 
болмаған ҳалда таярланыўы мақсетке муўапық. (3.3-сүўрет).