|
5-su’wret. Shig’is – Aziya floristik oblasti.
Bul floristik oblast óz klimati tárepinen, arqa tárepten jer sharınıń tiykarǵı klimat regionları bóliniwi boyınsha alǵanımızda shama menen klimat regioninda jaylasadı. Qıs dáwirinde jawınnıń almasınıp turıwı, jaz dáwirinde bolsa qurǵaqlay samal aǵımınıń esiwi menen xarakterlenedi. Bul orınlarda ızǵırıq suwıqlar tez-tez bolıp, qista uzaq dawam etetuǵın suwıq dáwir derlik baqlanbaydı hám jazda júdá ıssı boladı. Pikirimizdin’ dálili
retindeArqaAziya (Kareya, Xabarovsk) meteorologlarinin’baqlawlarinanpaydalanıp, hawatemperaturasınıń eń tómenkórsetkishi -20°…-30°Sqa, eń bálentkórsetkishbolsa +30°…+40°Sqatuwrakeliwingúzetemiz. Bul regionlarda ortasha jıllıq jawın muǵdarı 500-1000 mm hám odan da joqarı bolıp, jılına ortasha 110 -120 ku’ndi quraydi. Hawanın’ salistirma ızǵarlıǵı bolsa ortasha 65-70 % ke jetedi.
Bul jerlerdıń topıraǵı bolsa, Jer sharınıń topıraq kartasında suwıq regiondaǵı bóliniwde jaylastırılǵan bolıp, topıraq ónim bolıwınıń tiykarǵı faktorları suppolyar, joqarı taw hám kóp suwıq bolmaǵan klimatlar bolıp tabıladı. Floristik oblasttin’ topıraq tu’rleri júdá qurǵaqlay bolǵan tundra topiraqları, kóp ig’alli tundra yamasa batpaq topraqları, bálent tawlıq sahra topiraqları, alp jaǵa topiraqları, shor hám sorlaq topiraqları hám de kúlreń tog’ay topiraqları formasında boladı.
Floristik oblasttin’ batısında klimat ulıwma parq etedi. Bul regionlar tiykarınan qurǵaqlay mó'tadil kontinental bolıp, hawanıń temperaturası tez ózgerip turadı. Jawın muǵdarınıń kemligi 200-350 mm hám hawa ızǵarlıǵınıń 30 -35% tómenligi menen xarakterlenedi.
Ósimlikler dúnyasınıń jaylasıwı hám tarqalıwı tárepinen bul region tog’aysiz yamasa shól-sahra tipinde boladı. Regionda qurǵaqshıl, shor topraqlar qáliplesken. Sonday bolsada, bul rayonlardaǵı qurǵaqlıq muǵdarı, batıs rayonlardaginan talay tómen ekenligi hám ósimlikler dúnyasınıń anaǵurlım kópligi kózge taslanadı. Regionda tiykarınan puta siyaqli túrlerden Salsola passerina, Anabasisbrevifolia, Nitraria sphaerocarpa, Zygophyllum xanthoxylon, Denecetum achilleoides, shóp siyaqli túrleri Stipa gobica, Artemisia scoparia hám basqalar ósedi. Shororınlarda bolsa, Nitraria sibirica, Peganum nigellastrum, Kalidium gracile, qumli orınlarda Holoxylon ammodenderon sıyaqlı túrler tarqalǵan bolıp tabıladı.
Arqa Aziya floristik oblastinin’ qubla regionları, yaǵnıy Kitaydıń arqa bólegi bolǵan kontinental ıqlımlı arqa tropik aymaqlar Birmanıń arqası hám Tayvan atawlarına shekem jetip baradı. Bul jerler (Tibet) klimat tárepinen, batısda qurǵaqlay -kontinental yamasa qublada ig’alliq tásiri sezilib turadı. Tibet tawlılarınıń pútkil arqa, batıs hám oraylıq bólegin iyelegen Jangtang sahrası, júdá suwıq klimatli bolıp, ortasha jıllıq temperatura -5°S ti quraydı. Iyul ayındaǵına hawa temperaturası +8°S qa shekem kóteriledi. Samaldıń tezligi 15 m/sek tiqurap, jıllıq jawın muǵdarı 100 mm den aspaydı. Tawlardan ag’ip keletuǵın qar yamasa muz suwi tómen tegisliklerde ızǵar
topıraqlı maydanlardı quraydi. Tómenlewde bolsa, shor topraqlardaqumli topraqlar qáliplesedi. Bul jaylardıń ósimlikler dúnyasına galoarktik ig’alliqtaósiwshi túrler (Carex moarcroftii, Juncus thomsonii, Triglochin palustre hám basqalar) tiyisli bolıp, shor kóldin’ átiraplarında galofit ósimlikler ósedi. Regionnıń qublası -shıǵısında, yaǵnıy Yantszi dáryasınıń arqa tárepinde, bálent tawlılar (1000 m den 4500 m ge shekem teńiz júzesinen bálentligi) jaylasqan. Bul aymaqlardıń ıqlımı suwıq, qurǵaqlay hám jazda jawınnan ibarat bolıp, iyne japiraqli tog’aylar rawajlanǵan bolıp tabıladı. Bul tawlılarda ıklimati tárepinen ulıwma parıq etetuǵın, arqa tropik klimatpenen almasınıp ketedi. Qublada ortasha jıllıq temperatura +15°…+20°S ti quraydı, jawın júdá joqarı bolıp 1000 -2000 mm hám odan da asadı. Hawanıń salıstırmalı ızǵarlıǵı 70-80% ti quraydi, jawınkúnleriniń sanı 150-170 ga teń bolıp tabıladı. Sonday eken, bul region Jer sharınıń arqatropik klimatina jaqın bolıp, oǵan tán bolǵan ósimlikler dúnyasın óz ishine aldı. Bul jaylardıń ósimlikler dúnyasın J. vidal (1959), analiz etip, bálentligine tıykarlanıp 2 yarusga boladı : 1-yarus terekler (Dipterocarpaceae, Leguminosae, Sapindaceae hám basqalar); 2-yarus - putalar (Anonaceae, Rubiaceae, Euphorbiaceae);3-yarus - ot (Araceae, Zingiberaceae) hám sonıń menen birge lianalar túrlerin da belgilep ótedi. Teńiz júzesinen 2000 m biyiklikte jaylasqan tog’ay terekleri Usnea hám moxlaryamasa topıraq maydanı Selaginella menen oralǵan bolıp tabıladı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
