|
9 -BAP
INTRODUCENT DÁRILIK ÓSIMLIK TURLERINIŃ
DASTLABKI AGROTEXNIKASI
Introducent dárilik ósimlikler ushın jer maydanın tańlaw hám topıraqqa qayta islew. Introducent dárilik ósimlikler ushın orın tańlaw zárúrli áhmiyetke iye. Tiykarınan jay tańlaw ushın arnawlı izertlew jumısları ótkeriledi, orınnıń agroximyalıq, gidrologik, entomologik qásiyetleri uyreniledi.
Introducentler ushın saylanǵan maydanda tómendegi talaplarǵa itibar beriliwi kerek:
1. Intradukciya punkti tájiriybe maydanın saylanǵan ob'ekt ushın tuwrı tańlanıwı ;
2. Topıraqtı gidrologik hám orografik (relef) tárepten analiz etiliwi (boz topıraqlar, olardı mexanik quramı, shórlanǵan, shórqaq, salmaqli mexanik quramlı, jer astı suwni jaylawın hám basqa kórsetkishler)
3. Entomologik zıyankesler menen zárerlengen hám zamarıqlı kesellikler ámeldegi topıraqlar usınıs etilmeydi.
4. Intradukciyaniń maqset hám wazıypalarınan kelip shıqqan halda irrigacion tarmaqlardı esapqa alıw maqsetke muwapıq ;
5. Tájiriybe maydanı antropogen (xalıq ) hám zoologik (haywanlardı ayaqastı etiliwinen) faktorlardan uzaq bolıwı kerek.;
Eger zárúrli sharalar qóllaw talap etilse maydan qosımsha túrde náller tikenli sım yamasa aǵash qóralar menen óraladi. Sonnan keyin jer maydanı joybarlastırıladı hám bólek bólimlerge bólinedi. Mısalı, generativ hám vetetativ kóbeytiw bólimi, topıraq sharayatına bolǵan munasábetin úyreniw bólimi, sırtqı faktorlardı úyreniw bólimi hám taǵı basqa..
Topıraqqa qayta islew beriw ósimlik túrlerin ósiriwde zárúrli buwın esaplanadı. Topıraqlar hár túrlı struktura hám ónimlilikke iye bolıp, ónimlilik bolsa óz gezeginde topıraqlardı kelip shıǵıwı, qáliplesiwi, klimat, ósimlik dúnyası, mikroorganizmlar hám dıyxanshılıq mádeniyatı menen bekkem baylanıslı. Mısalı Lávanda, Razmarin, oblepixanıń nárt qálemshelerin tamır shıǵartıw arqalı óz tamırına iye nállerin jetistiriw ónimli, qumoq topıraqlarda ótkeriw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. Sol sebepli, introducent ósimliklerdi ósiw hám rawajlanıwların dáslepki agrotexnikalıq ilajlar menen arnawlı bir tártipke salıp turıladı .
Dáslepki agrotexnikalıq ilajlardıń tiykarǵı maqseti tómendegilerden ibarat :
1. Topıraqtıń aydaw qatlamınıń jáne onıń strukturası dúzilisin ózgeriwi nátiyjesinde qolay ızǵarlıq, hawa, ıssılıq hám azıqlanıw rejimin támiyinlew.
2. Topıraqtı tómengi qatlamlarınan azıq elementler tartıp alıw esabına olardıń aylanıwın kúsheytiw hám mikrobiologik processlerge kerekli jóneliste tásir ettiriw.
3. Kesellik hám zıyankeslerge dus kelgen jabayı shóplerdi jóq etiw..
4. Topıraqtı suw hám samal erroziyasınan saqlaw.
5. Vegetativ hám generativ kóbeytiw ushın qolay sharayatlar jaratıw.
6. Topıraqtaǵı ósimlik qaldıqların (shirindilerdi) hám tóginlerdi aralastırıw.
7. hám basqa maqsetler.
Birinshi náwbette etiletuǵın jumıs-jer maydanın tańlaw, joybarlaw hám tegislew menen baslanatuǵın bolıp tabıladı. Sebebi, dóńis jerlerde nállerdi suwǵarıw kóp mashqalalardi keltirip shıǵaradı, tuqımlar bir tegisde kógerip shıqpaydı, introducent náller de keyinirek bir tegisde ósip rawajlanbaydı.
Topıraqqa qayta islewdiń tiykarǵısı jerdi awdarıp aydaw esaplanadı. Eger gúzek waqtında jawın bolmay topıraq júdá qurǵaqlay bolsa, ol halda jerdi aydawdan aldın álbette suwǵarıw kerek. Erte báhárde bolsa tóplanǵan ızǵarlıqtı saqlaw maqsetinde topıraqtıń joqarı qatlamı baronalanadı jáne bul jıynalǵan duzlardı topıraqtıń joqarı qatlamına kóteriliwin azaytadı. Eger topıraq oǵırı tıǵızlasqan bolsa jumsartqıshlar járdeminde 18 sm tereńlikke jumsatıp baronalaw yamasa chizellew kerek.
Jer maydanları tiykarınan gúzde hám erte báhárde tuqım sebiwden aldın jerler tayarlanadı. Jer plug hám plug aldı úskenesi menen 27-30 sm tereńlikte aydaladı. Bul ilajda gúzgı -qısqı jawında jerde kóbirek ızǵar jıynaladı, kesellikler hám shıbın-shirkeyler nobıt bolıp, hár túrlı otaqlardıń túbirleri quriydi.
Jerdi súdigarlaw tiykarınan PLN-3-35-3 korpuslı aspa plugda ámelge asıriladı. Aydaw tereńligi 30 sm, keńligi 105 sm bolıp “Beloruss” traktorina jalǵanadı. Bunnan tısqarı PN-2-30, PN-30, PPN-40 pluglarinan paydalanıw múmkin. Aydalǵan jerlerdi tegislew hám keseklerdi usaqlaw ushın KKN-2, 8 agregatın dóngelekli T-25 A traktorina jalǵanǵan halda isletiliwi múmkin.
Erte báhárde úlken kesek bóleklerin usaqlaw ushın óz-ara baronalar isletiledi. Bular, BDN-3, 0 yamasa BDN-1, 5, tishli baronalar BZTS-1, 0, BZSS-1, 0 hám b. q. lar. Jaz dawamında, yaǵnıy hár túrlı otaqlardı joytıw maqsetinde 3-4 márte 5-12 sm tereńlikte kultivaciya etiledi. Organikalıq tóginler tiykarınan jer ónimliligin asırıp 2-3 jılda bir salinadı. Olar tiykarınan aydalǵan atızlarǵa yamasa báhárde kultivaciya ótkeriwden aldın 25-30 t/ga muǵdarda solinadi.
Tuqımlardı egiw. Tuqım egiwdiń hár qıylı (sebiw, qatarlı, uyali hám sebiw hám b. q) usılları bar. Egiw usılı egilip atırǵan tuqım muǵdarına, egiw jayı hám waqıtına, sonıń menen birge, kólemine baylanıslı. Qatarlı egiw. Marker yamasa sızǵısh menen belgilengen qarıqlarǵa hám úlken maydanlarǵa tuqımlardı seyalka járdeminde egiw bolıp tabıladı. Uyali usılında iri tuqımlar 2-3 dana shuqırlarǵa egiledi. Sebiw usılında qatarlı hám uyali egiwge kóre bir tegis jaylasadı. Bul usıl menen tuqımlar teplıca, yashiklerge hám sayız ıdıslarǵa sebiledi, náller bolsa keyinirek basqa orınlarǵa kóshirip ótkeriledi. Tuqımlardı sebiwde olardı maydan boyınsha múmkinshiligi barınsha bir tegis,tıǵız etpesten sebiw kerek, keri jaǵdayda náller qısılıp, názik bolıp qaladı hám olardı birlew ushın kóp waqıt sarp etiwge tuwrı keledi. Mayda tuqımlardı bir
Tegis sebiw ushın qum yamasa por menen aralastırıladı, júdá mayda tuqımlardı bolsa jaqsı kórinisi ushın juqa qar qatlamı yamasa aǵıs neytral material ústine sebiledi. Tuqımlar qanshellik mayda bolsa, olar sonshalıq juzerekke egiledi. Salmaqli topraqlarda jeńil topraqlardaǵiǵa kóre juzerekke, qurǵaqlay topıraqlarda bolsa anaǵurlım tereńrek egiledi. Introduccent dárilik ósimlikler tuqımı tikkeley ashıq jerlerge sebiledi yamasa nál usılı menen jetistiriledi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
