|
Angliya koloniyalarındaǵı sociallıq hám ekonomikalıq turmıs. Jańa Angliyanıń (Arqa Amerikadaǵı Angliyaǵa qaraslı jerler sonday atala basladı) kishi fermer xojalıqları kóbirek tarqaldı. Áste-aqırın awıl xojalıǵı menen baylanıslı sanaat ósip bardı, XVII ásirdiń ekinshi yarımında jańa manufakturalar payda boldı (iyiriwshı, toqımashılıq, temirden buyım jasawshı hám basqa). Jańa qatlamlar – burjuaziya hám jallanba jumısshılar qatlamınıń qáliplesiwi tezlesti. Qubla koloniyalarda jer iyeleri úlken maydanlardı plantaciyalarǵa aylandırdı. Ol jerlerde jetistiriletuǵın tiykarǵı eginler paxta, salı hám temeki edi. Kóp ǵana kámbaǵal immigrantlar okeannan ótiw ushın qarjıları joqlıǵınan sawdagerler hám keme iyeleri menen qullarsha kelisimine razı bolar, keyin bolsa xojayınlar olardı Amerikada qayta satar edi. Bul adamlardı «Shártnamalanǵan xızmetkerler» dep atar edi, olar jańa xojayınlarına eki jıldan jeti jılǵa shekem islep beriwleri shárt edi. Biraq Evropadan qul – xızmetkerlerdiń aǵıp keliwi de plantaciyalardaǵı jumısshı kúshi jetispewshiligin sheshe almadı, hindulardı islewge májbúr etiw ushın urınıwlar bolsa payda bermedi. Áste aqırın «aq qullar»dı negrler qısıp shıǵardı. Qullar miyneti qubla koloniyalarda keń qollanıla baslandı. Qullarǵa qarsı terrorǵa qaramastan, olar eki júz jıl dawamında (1863-jılǵa shekem ) 250 márte kóterilis hám qozǵalańlar kóterdi. Koloniyalar burjua qádiriyatlar negizinde payda boldı, biraq Angliya korolları hám jergilikli aristokratiya feodal tártiplerdi ornatıwǵa háreket etti. Angliya korolları óz jaqınlarına koloniyalardan úlken jerlerdi tarqatıp otırdı. Lord Ferfakslar shańaraǵına maydanı tárepinen Gollandiyaǵa teń jer berilgen edi. Bul múlkler óz jerlerinde feodal tártiplerdi ornatıwǵa urındı. Biraq bos jerlerdiń barlıǵı bul siyasattı joqqa shıǵardı. Jumısshılar batısqa ketip qalar hám ol jerlerde erkin fermer bolar edi.
Angliyada turıp koloniyalardı basqarıw ushın, korol kópshilik koloniyalar gubernatorların ózi tayınladı. Bárshe sud, atqarıw hám joqarǵı nızamshılıq hákimiyatı olardıń qollarında edi.
Koloniya assambleyaları eki palatadan, joqarı palata – gubernator aristokratlar arasınan tayınlaytuǵın keńesten hám xalıq saylaytuǵın tómengi palatadan ibarat edi. Saylawshılar ushın joqarı múlklik sheklew bar bolıp, ol dawıs beriwde hám qarar qabıl etiwde eń jarlı, xalıqtıń eń narazı bólimi qatnasa almawı ushın ornatılǵan edi. Saylawlar ashıq dawıs beriw jolı menen ótkizilgen.
XVIII ásir ortalarına kelip, koloniyalarda birden-bir ishki bazar qáliplese basladı, sawda baylanısları rawajlandı. Arqa koloniyalardan qublaǵa dán, balıq, óndiris buyımları alıp kelindi. Sawda jolları tiykarınan dár`yadan ibarat edi. XVIII ásirdiń ortalarına kelip koloniyalardıń kópǵana xalqı ózlerin Amerikalı dep atay baslaydı. Xalıqtıń ózine tán turmıs tárizi qáliplesti. Adamlar óz úylerin aǵashtan qurar edi. Úlken qalalarda sawdagerler eki hám úsh qabatlı úylerde jasar edi. Aymaqtıń ulıwmalıǵı, koloniyalardıń ekonomikalıq hám xojalıq mápleri, til, dinniń jalǵızlıǵı jańa millettiń qáliplesiwine tiykar boldı.
XVIII ásirdiń ortalarına kelip, mádeniyat hám sociallıq pikir rawajında milliy burjuajiyanıń qáliplesiwi menen baylanıslı bolǵan áhmiyetli ózgerisler júz berdi. Burjua aǵartıwshılıq ideyaları keń tarqaldı, dún`yalıq ilim alıw, pán, ádebiyat hám kórkem óner rawajlandı. Kollejler sanı segizge jetti.
Garvard Universitetine (1636-jılı tiykar salınǵan), Yel` hám Prinston universitetleri qosıldı. Boston hám Filadel`fiya eń iri mádeniy oray bolıp qaldı. Amerika aǵartıwshılıǵı Benjamin Franklin hám Tomas Jeferson atı menen baylanıslı.
Benjamin Franklin-demokratiyanıń ullı ustazı. Zalımlardan skipetordı, qudaydan shaxmaqtı alıp qoyǵan adam. On jeti jasınan baslap bárshe nárseler ushın ózinen ózi minnetdar bolǵan, yaǵnıy erkin ómir baslaǵan. 1754-jıldan baslap siyasat penen shuǵıllana basladı. Qullıqtıń biykar etiliwi haqqındaǵı peticiyaǵa qol qoyıwı onıń eń keyingi siyasıy háreketi boldı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
