Ózbekistan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi

Evropalıqlardıń Hindstanǵa kirip keliwi. Evropalıq koloniyashılardıń Hindstanǵa kirip keliwi XVI ásirde aq baslanǵan edi. Hindstanǵa teńiz jolın ashqan portugallar Malabar jaǵaǵalarındaǵı bir neshe bazalardı iyelep aladı. Biraq olar mámleket ishine kiriw ushın jeterli kúshge iye emes edi. Portugallardıń ornına kelgen álpayım hám kelisimli gollandlar Hindstannan kóp muǵdarda hushrey ónimlerin alıp ketip, hindlerdiń kúndelikli turmısına ulıwma aralasmastan tek sawda menen shuǵılanatuǵın edi. Soń payda bolǵan francuzlar da, hind hukimdarlarınıń taxt talaslarına qatnasıw niyeti joq emes edi. Biraq sol waqıtta pútkil Evropada abırayı asıp baratırǵan isbilermen hám shaqqan anglichanlar basqa bárshe evropalıqlardı Hindistannan qısıp shıǵarıp, ózleri tek sawda tarawında emes, siyasıy turmısta da barǵan sayın úlken rol oynay baslaydı. Sol maqsette dúzilgen Ost-Indiya kompaniyası 1600-jılı Hindstanda óz kárxanaların ashıw huqıqın qolǵa kirgizdi. Ost-Indiya kompaniyası akscionerlik jámiyet bolıp, onıń qarjıları judá tezlik penen ósip bardı. 1665-jılı Kromveldiń arnawlı xartiyası jariyalanǵan bolıp, oǵan tiykarınan kompaniyaǵa urıs jariya qılıw hám kelisim dúziw, tenge pul basıp shıǵarıw hám óz armiyasına iye bolıw huqıqın bergen edi. Kompaniya Hindstannıń túrli aymaqlarında de sawda shaqapshaların dúze basladı. Máselen, tek Bengaliyada kompaniyanıń 150 sklad hám 15 iri shaqapshası bar edi. 1690-jılı olar Baburiylerden alǵan jerlerine bekkem qorǵan-Kalkutta qalasın payda etti. Olardıń sawda hám siyasiy xızmetleriniń orayları Deli, Kalkutta hám Madras qalaları bolıp qaldı.

Kompaniya sondayaq, general-gubernator basqaratuǵın jer múlkke hámde onı qorıqlaw ushın belgili muǵdardaǵı armiyaǵada iye edi. Sol tárizde anglichan oficerleri basshılıǵında Evropa usılında qurallanǵan hám úyretilgen jallanba hind áskerleri- sipohiylerden áskeriy bólimler de duzildi. Ost-Indiya kompaniyasınıń basında jeńil hám tez bayıwdı ǵana oylaytuǵın isbilermenler turǵan bolıp, olar Hindstannıń jerleri hámde baylıqların iyelep alıw ushın har qanday jamanlıqlardan qaytpaytuǵın edi.

Angliyanıń Hindstandaǵı tiykarǵı qarsılası Franciya edi. Biraq Angliyanıń ekonomikalıq qudireti hám anglichan kompaniyalarınıń mámleketten uzliksiz járdem alıp turǵanlıǵı sebepli fracsuzlar jeńildi. 1763-jıldan keyin Franciyanıń Hinstanda birde-bir qorǵanı qalmadı. Ol tek arzımas sawda poziciyasın ǵana saqlap qala aldı. Ost-Indiyanıń sawda kompaniyalarınan kaloniya hákimiyatına aylanıp barıwı aqıbetinde XVIII ásir ortalarınan baslap iyelengen aymaqlarda áskeriy hám jergilikli hákimyattı ornatıw hámde diplomatik kelisiwler kompaniya iskerliginiń tiykarǵı túrleri bolıp qaldı. 1757-jılı anglichanlar Bengaliyanı basıp aldı hám bul Ost-Indiya kompaniyasınıń armiyası tárepinen pútkil mámleketti áste-aqırın iyelewdiń, hind xalqınıń eki juz jıllıq koloniyalıq dúziminiń baslanıwı edi. Anglichanlardıń jeńislerine olardıń texnikasınıń rawajlanǵanlıǵı menen birge, úlken sipahiy armiyasına iyeligi de sebep boldı. Solay etip Hindstan tiykarınan hindlerdiń óz qolları menen iyelendi.

XVIII ásir aqırlarında óziniń bárshe qarsılasların jańgen Ost-Indiya kompaniyası sol tárizde pıtırańqı hám ázzi Hindstandı boysındırıwdı dawam etti.