Ózbekistan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi

Xalıq háreketleri hám imperiyanıń bólekleniwi. Baburiyler dáwirinde Hindstanda ájayıp hám sawlatlı imaratlar qurıldı, olar hind hám musılman arxitekturasınıń sintezin ózinde sáwlelendiredi. Biraq xalıqtıń úlken bólegi aldınǵıday kámbaǵallıqta kún keshiretuǵın edi. Akbardıń salıq reforması rawajlandırıw áhmiyetine iye bolıwına qaramastan, diyxanlardıń awhalın jánede awırlastırdı, sútxorlıqqa keń jol ashıldı. Qarızdar bolıp qalǵan dıyxanlar jerlerin taslap qashıp kete basladı. Mámleket ǵaziynesinede túsimler kemeyip ketti. Bunday jaǵdayda imperiyadan ajralıp shıǵıw, ayırmashılıq háreketi kúsheydi. Nátiyjede Baburiyler imperiyası kriziske júz bura basladı. Bul jaǵday ásirese Shax Jahannıń ulı Avrangzeb húkimdarlıǵı jıllarında (1658-1707) kúsheydi. Avrangzeb saray til biriktiriwi nátiyjesinde atasın taxttan awdarıp hám qanlı urısta úsh aǵa-inilerin jeńip taxtqa kelgen edi. Ol tájiriybeli sárkarda hám siyasiy oyınlardıń ustası bolǵan. Ol Dekan oypatlıǵına bir neshe márte júrisler shólkemlestirip, eń shet qubladan basqa, barlıq Hindistan aymaǵın birlestiriwge eristi. Dinshil bolǵanlıǵı sebepli bóleklenip atırǵan imperiyanı saqlawdıń jolı sıpatında islam qaǵıydaların májbúriy engizdi. Musılman bolmaǵanlardan alınatuǵın salıq-juz`yanı qaytadan tikledi, hindler ushın qalǵan bárshe salıqlardı eki esege asırdı, olarǵa óz bayramların belgilewdi qadaǵan etti. Hind shirkewlerin buzıp taslawdı buyırdı. Nátiyjede imperiyanıń túrli jerlerinde baburiylerge qarsı háreketler baslanıp ketti. Bul háreketler feodal mámleketlerde turaqlı bolıp turatuǵın ádedtegi kóterilisten ǵalabalıǵı menen ajralıp turadı. Baburiylerge qarsı háreketlerdiń ideyalıq negizinde etnik hám diniy faktorlar ayrıqsha áhmiyetke iye boldı.

XVII-XVIII ásirlerde jáne bir qansha kóterilisler bolıp, olarda svaradj –«ózimizdiń hákimiyat» sózi payda boladı hám bul sóz XIX-XX ásirlerdegi milliy-azatlıq háreketleriniń de uranınada aylandı. XVIII ásir baslarına kelip imperiyanıń tolıq krizisi baslandı. Armiya aldınǵı qudretin joǵaltadı, jergilikli húkimdarlardıń bolsa ǵáresizligi kúsheyedi. Imperator endi ya jergilikli ya áskeriy huqıqqa iye bolmaǵan, ózine tán rásmiy húkimdarǵa aylanıp qaladı. Endi onıń háreketleri tek saraydaǵı qarama-qarsı toparlar ortasında teńsalmaqlıq ornatıwǵa qaratılǵan edi.

Sonday bir jaǵdayda, 1739-jılı Iran shaxı Nadirshax áskerleri Hindistanǵa bastırıp kirip, Delidi taladı, paytaxt xalqınıń kópshiligin qırǵın qıldı. Onnan keyin Arqa Hindistandı awganlar basıp aldı. Deli imperatorlarınıń hákimyatı barǵan sayın ázzilep bardı. Mámleket ámelde oǵan basıp alıwǵa qızıǵıp atırǵan evropalıqlar ushın qolay bolǵan feodal pıtrańqılıqqa aylandı.